… και εκήρυξεν της ένωσίν του με τα της Μητρός Ελλάδος …

Η Ένωση της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα συντελείται … 4 χρόνια πριν από την επίσημη ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου! 

7η Μαρτίου 1948 – 5η Οκτωβρίου 1944

Γιορτάσαμε και φέτος μιαν ακόμη επέτειο του ιστορικού γεγονότος της «Ενσωμάτωσης» της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Τα δώδεκα νησιά μας ήταν το τελευταίο κομμάτι της χώρας που προστέθηκε στον κορμό της μητέρας πατρίδας το έτος 1948. Εκπληρώθηκαν έτσι τα όνειρα πολλών γενεών Δωδεκανησίων που από το 1821 είδαν τους τόπους τους να μπαίνουν και να βγαίνουν τρεις φορές από την αγκαλιά της Μάνας Ελλάδας.

• Το 1821 για εννιά περίπου χρόνια η Κάρπαθος και άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, συμμετείχαν στο πρώτο μόρφωμα του Ελληνικού κράτους, πληρώνοντας σε πολλές περιπτώσεις διπλούς φόρους, τόσο στην απειλητική Οθωμανική αυτοκρατορία όσο και στα ταμεία της Επαναστατημένης Ελλάδας. Ο επιφανής πατριώτης Χατζηλίας Οικονόμου έπαιξε ενεργό ρόλο στην δεύτερη (1823) και στην τέταρτη (1829) Εθνοσυνέλευση, ενώ Καρπάθιοι ναυτικοί και στεριανοί πολεμιστές συμμετείχαν ενεργά στα μέτωπα του αγώνα. Ένα επιπλέον καρπάθικο καράβι πήρε μέρος και στην ιστορική Ναυμαχία του Γέροντα (1824). Το 1830 όμως το πρωτόκολλο του Λονδίνου παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία, ανταλλάσσοντας τα με την τουρκοκρατούμενη Εύβοια.  
• Στα 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, διακηρύσσοντας ότι θα σεβαστούν τους Έλληνες κατοίκους τους, αφήνοντας να διαφανεί η ελπίδα της παραχώρησής τους στην Ελλάδα. Τελικά, αν και Ευρωπαίοι και Χριστιανοί, οι νέοι κατακτητές αποδείχτηκαν χειρότεροι από τους αλλόθρησκους, καθώς εκτόπισαν με τις τακτικές τους μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Δωδεκανήσου για να διευκολύνουν την πραγματοποίηση στη συνέχεια των εποικιστικών τους σχεδίων.   
• Το 1920 η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε την επιστροφή των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο και το Καστελλόριζο των οποίων ο πληθυσμός θα αποφάσιζε, μετά από κάποιο διάστημα, για την τύχη του με δημοψήφισμα. Τα γεγονότα το ’22 όμως έσβησαν κι αυτή την ελπίδα.

Τόσο κοντά και τόσο μακριά από τη Μητέρα Ελλάδα! 

Είκοσι δύο χρόνια μετά βρισκόμαστε στα τελειώματα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Τον Σεπτέμβρη του 1944 οι Γερμανοί αρχίζουν να εγκαταλείπουν την Κάρπαθο και μέχρι τις αρχές του Οκτώβρη αποσύρονται στη Ρόδο. Οι σκλαβωμένοι Καρπάθιοι ξεσηκώνονται με σκοπό να καταλύσουν οριστικά την Ιταλοκρατία στον τόπο τους. Την 5η Οκτωβρίου στις Μενετές της Καρπάθου εκφράζεται ο επαναστατημένος Καρπαθιακός λαός, ζητώντας όχι μόνο την Ελευθερία του αλλά και την Ένωση του με την Μητέρα πατρίδα. Ακολουθούν τα υπόλοιπα χωριά.

Τα παραπάνω γεγονότα είναι ίσως γνωστά, σε γενικές γραμμές, στους περισσότερους αναγνώστες. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό σε πολλούς Καρπαθίους και Δωδεκανησίους είναι ότι η τότε ηγεσία των Καρπαθίων προγόνων μας, δεν αρκέστηκε μόνο στις επαναστατικές πράξεις που ξεκίνησαν από τις Μενετές και την Αρκάσα. Ούτε φυσικά στους πυροβολισμούς, στις τυμπανοκρουσίες και στους σημαιοστολισμούς, που επικράτησαν στην Κάρπαθο από την 5η Οκτωβρίου του ’44 και εντεύθεν. 

Με μια αξιοθαύμαστη αυτενέργεια, με μέθοδο και με συντονισμό η στρατιωτική και η πολιτική ηγεσία της Καρπάθου οδήγησε τους εναπομείναντες στο νησί Ιταλούς στη συνθηκολόγηση και στην αποδοχή της ήττας τους. Πάνω σε αυτές τις κοινές τους επιδιώξεις στηρίχτηκε η «Διακήρυξη της Απελευθέρωσης και της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με τη Μητέρα Ελλάδα» [1] που διατυπώθηκε ομόθυμα και εγγράφως την 7η Οκτωβρίου 1944 από τους Αντιπροσώπους των επαναστατημένων κατοίκων: 

… και εκήρυξεν της ένωσίν του μετά της Μητρός Ελλάδος …

Απόσπασμα από το ιστορικό έγγραφο της διακήρυξης της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα από τους επαναστατημένους κατοίκους των δυο νησιών το έτος 1944.

 

Και τότε έκαναν ένα βήμα πιο πέρα: ανέθεσαν σε 7 παράτολμους συμπατριώτες μας τη μεταφορά της διακήρυξης στην Αίγυπτο. Με κίνδυνο της ζωής τους, μέσα σε μια βενζινόβαρκα 2 τόνων, φτάνουν στην Αλεξάνδρεια και παραδίδουν το πολύτιμο μήνυμα στα χέρια της Ελληνικής Κυβέρνησης και των Συμμάχων. Το έγγραφο αυτό, υπογραμμένο από 53 «Αντιπροσώπους» των κοινοτήτων της Καρπάθου και της Κάσου [2], επικυρώνει τη βούληση του Καρπαθιακού και του Κασιακού λαού ενώ τα έγγραφα της συνθηκολόγησης της Ιταλικής διοίκησης που ακολουθούν του δίνουν και την απαραίτητη νομική υπόσταση. 

Βέβαια αντί για την Ένωση προέκυψε εν συνεχεία μια σύντομη (ευτυχώς) περίοδος Αγγλοκρατίας [3] στα νησιά μας…Αξίζει να σημειωθεί ότι η Βρετανική διοίκηση ποτέ δεν αναγνώρισε την Ένωση της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα. Η δε Ελληνική Κυβέρνηση του ’44 ούτε τα μέσα είχε για να υπερασπιστεί το ιστορικό αυτό κεκτημένο, ούτε και τη διάθεση να συγκρουστεί με τη Βρετανική αυτοκρατορία για χάρη των δυο νησιών, εν ονόματι άλλων σοβαρότερων σκοπιμοτήτων της!

Έτσι ούτε λίγο – ούτε πολύ οι Βρετανοί, παρά τις αρχικές τους διακηρύξεις, δεν αποβιβάστηκαν στην Κάρπαθο και στην Κάσο στο όνομα του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Β΄, αλλά ως «τοποτηρητές» του προηγούμενου Ιταλικού αποικιοκρατικού καθεστώτος…, επιζητώντας με τους χειρισμούς τους να διαγράψουν από τη σκακιέρα των διαπραγματεύσεων και του μετέπειτα παζαριού το σπουδαίο αυτό επίτευγμα των προγόνων μας. Παρά ταύτα οι άθλιοι αυτοί χειρισμοί των «συμμάχων» δεν αναιρούν την ηθική και πρακτική αξία του ιστορικού επιτεύγματος.

Εμείς οι Καρπάθιοι έχουμε για μεγάλο διάστημα αναλωθεί σε ομφαλοσκόπηση αναφορικά με τα γεγονότα του ’44 και το πως τα έζησε κάθε χωριό ξεχωριστά. Και είναι ίσως σ’ ένα βαθμό αναμενόμενο. Έχουμε όμως το χρέος έστω και μετά από 70 τόσα χρόνια να μελετήσουμε ευλαβικά το ιστορικό κείμενο της διακήρυξης της Ένωσης με την Ελλάδα [1]. Να εντοπίσουμε μέσα σε αυτό τις υπογραφές ανθρώπων που γνωρίσαμε ή που γνωρίζουμε, παππούδων, συγγενών, φίλων, δασκάλων, ιατρών και άλλων προσώπων, που κλήθηκαν να βάλουν την υπογραφή τους εκείνη την ώρα σε ένα τέτοιο έγγραφο και που εν συνεχεία θέλησαν να κοινοποιήσουν την επιθυμία τους και το επίτευγμα τους σε όλο τον κόσμο και φυσικά και σ’ εμάς σήμερα.                 

Είναι ανάγκη να εμπνευστούμε σήμερα από την ομοθυμία, την ομοψυχία και τον πατριωτισμό που επέδειξαν οι ξεσηκωμένοι συμπατριώτες μας στις δύσκολες εκείνες περιστάσεις! 

 

Μανόλης Μ. Τσαγκάρης  
Γιώργος Ν. Τσαμπανάκης 

---

Πηγές και Αναφορές

 [1] Το αυθεντικό χειρόγραφο έγγραφο που αναφέραμε βρίσκεται αρχειοθετημένο στο Αρχείο του Ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, ενώ πιστό αντίγραφό του, που παραχωρήθηκε από το Ιστορικό και Πολιτισμικό Αρχείο Ολύμπου Καρπάθου, βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα https://www.karpathos.net/A100 

[2] Ο κατάλογος των 53 Καρπαθίων και Κασίων που υπογράφουν το έγγραφο στο https://www.karpathos.net/558  από το σχετικό βιβλίο του Μανώλη Γ. Κασσώτη που προέκυψε από την πιο πάνω αναφερόμενη πηγή.   

[3] Βλ. ομιλία Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη με θέμα: «Ντίνος Α. Μελάς, ο συγγραφέας του βιβλίου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΡΠΑΘΟΥ – 5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944», η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ημερίδας που αφιέρωσε το Κ.Κ.Ε.Π. στην μνήμη του Ντίνου Αντ. Μελά και διοργανώθηκε στις Μενετές στις 13/8/2011. 

Σημ. Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα «Ομόνοια», τεύχος 47, 2016.

Η συνοικία και το εκκλησάκι του Αϊ Βασίλη στο Απέρι

Απέρι – Συνοικία Αγ. Βασιλείου από το Κάστρο (φωτ. Ηλία Λογοθέτη)

Του συνεργάτη μας Γιάννη Σταματιάδη, Δικηγόρου.

Η γνωστή σε όλους μας συνοικία του Απερίου με την ονομασία ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ άρχισε να δημιουργείται περί τα τέλη του 19ου αιώνα (γύρω στο 1880) κυρίως από κατοίκους της συνοικίας «ΒΑΛΑΝΤΟΥ» και δευτερευόντως από κατοίκους της συνοικίας »ΜΟΡΡΟΟΥΣ» προκειμένου να χτιστούν σπίτια για τις δεύτερες και τρίτες κόρες τους, αφού ως γνωστόν το αρχικό σπίτι της μάνας σύμφωνα με το έθιμο το έπαιρνε η πρωτοκόρη [6].

Δεν ξεχνώ την Κύπρο …

Κύπρος 20 Ιουλίου του 1974. 46 χρόνια πριν.

Οι πρωτοπόροι Καρπάθιοι Αυτοκινητιστές

του συνεργάτη μας
Ανδρέα Ηλία Μακρή, Συγγραφέα

Επί ιταλικής κατοχής, το 1928 -έτος ορόσημο- δόθηκε για πρώτη φορά στην κυκλοφορία ο αυτοκινητόδρομος ο οποίος σύνδεσε oδικά τα Πηγάδια με το Απέρι. Προηγούμενα, είχαν ολοκληρωθεί τα μεγάλα οδικά έργα για την εποχή των τεσσάρων γεφυριών. Αρχής γενομένης από το γεφύρι της Άφφωτης με τα τρία τόξα, τα άλλα με ψηλό τόξο να δαμάσουν το τραχύ φυσικό ανάγλυφο της κεντρικής Καρπάθου με τη συνεχή οφιοειδή ανηφορική διαδρομή: Φαράγγι του «Χα» και δύο την κοιλάδα της «Κολυμπήθρας». Aργότερα και σταδιακά με την ολοκλήρωση των έργων και των δύο μεγάλων γεφυριών στους βαθύς χειμάρρους στο Κάτω Απέρι (κοντά στη Μητρόπολη) και στη «Χογλακιά», στα φυσικά όρια Απερίου – Βολάδας, ο δρόμος σταδιακά επεκτάθηκε στα επόμενα χωριά Βωλάδας, Όθους, Πηλών και στα υπόλοιπα της Κάτω Καρπάθου.

Την Καθαροδευτέρα λοιπόν εκείνης της χρονιάς, ο εμβληματικός «Κεραυνός» (1) το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο ιδιοκτησίας του Γιώργη Εμμ. Μακρή έκανε την παρθενική του «κούρσα», με αφετηρία τα Πηγάδια και τερματισμό στη στροφή του Αγίου Χαράλαμπους (2) στο Απέρι. Για την ιστορία ήταν ένα ολοκαίνουργιο αυτοκίνητο Ford Αμερικής.

Η καθημερινότητα στα συγκεκριμένα χωριά μονομιάς, άλλαξε. Με ένα κλικ άφησαν οι πρόγονοι μας την εποχή του ιππήλατου, τα υποζύγια του Μεσαίωνα, τα συμπαθητικά γαϊδουράκια και τις όμορφες φοράδες. Οι ημιονηγοί τα σκληροτράχηλα και δύστροπα μουλάρια. Άρχισαν να χρησιμοποιούνται τα νέα εύχρηστα Μέσα μεταφοράς αυτοκίνητα τα οποία παρείχαν: Ταχύτητα, ασφάλεια, άνεση, εύκολη και συχνή επικοινωνία και το πιο σημαντικό, χαμηλό κόστος είτε αυτό αφορούσε καθημερινές μετακινήσεις ή έκτακτα περιστατικά μεταφοράς ασθενών, εφοδίων ή υλικών. Όχι λοιπόν αδικαιολόγητα, το αυτοκίνητο παγκοσμίως, αποκλήθηκε η «τεχνολογική επανάσταση του 20ου αιώνα!»

Στην Κάρπαθο, δύο τολμηροί νεωτεριστές επιχειρηματίες από το Απέρι, οι Γιώργης Εμμ. Μακρής και Γιάννης Μην. Χαζαντώνης επένδυσαν πρώτοι ολόκληρες περιουσίες στον κλάδο του αυτοκινήτου, τομέας όμως με υψηλά ρίσκα, αφού πέραν των κεφαλαίων, απαιτούσε διαρκή υπευθυνότητα να αντιμετωπίσουν δυσβάστακτα κόστη συντήρησης και λειτουργίας των αυτοκινήτων για να επιβιώσουν επαγγελματικά. Επί πλέον, περίσσευμα ανθρωπιάς με έκτακτες μεταμεσονύκτιες μεταφορές ασθενών ή γλεντοκόπων ξενύχτηδων. ΄Να μην παραλείψουμε την παράδοση σημειωμάτων και διάφορων «αμανατιών». Γενικά θα λέγαμε το άγχος ενέσκηψε στη ζωή τους σαν «τσουνάμι!»

Θεωρήθηκαν και πράγματι υπήρξαν, ριψοκίνδυνοι επιχειρηματίες άξιοι κάθε αναφοράς τιμών και επαίνων. Υπήρξαν οι πρωταγωνιστές στην επαναστατική βελτίωση των μέχρι τότε σκληρών συνθηκών καθημερινότητας των Καρπαθίων. Η μετάβαση στο Απέρι αίφνης, έδρα του μοναδικού Ημιγυμνασίου Καρπάθου έπαψε να είναι «βουνό» να διαβείς. Το ίδιο και η επίλυση εκκρεμών οικογενειακών θεμάτων δικαιοδοσίας του Εκκλησιαστικού δικαστηρίου της Μητρόπολης. Η άμεση διακομιδἠ ασθενών στους πέντε γιατρούς του Απερίου – Βολάδας έσωζε ζωές. Διαφορετικά, έστελνες «χαιρετίσματα» στον άλλο… κόσμο. Άντε να σε κουβαλούν πάνω σε σκάλα ασθενή, τέσσερις, συν άλλοι τέσσερις για εναλλαγή λόγω κόπωσης, ανέβα-κατέβα βουνά, λαγκάδια, ρεματιές, χαράδρες και κοίτες χειμάρρων υπό βροχή, τσουχτερό κρύο ή λιοπύρι…

Και αντιστρόφως ανάλογα. Οι Απεριτο-Βολαδιώτες διευκολύνονταν τώρα στις επισκέψεις τους στα Πηγάδια για την επίλυση εκκρεμών πολιτικών υποθέσεων στα πολιτικά Διοικητήρια ή στα ταξίδια τους εκτός Καρπάθου. Ταυτόχρονα η κοινωνική αλληλεξάρτηση και ανταλλαγή επισκέψεων στα δύο χωριά πήρε απίστευτες διαστάσεις. Κοσμοπλημμύρα πλέον οι κοινωνικές συναθροίσεις στα πανηγύρια, γάμους, βαφτίσια, ονομαστικές γιορτές, κηδείες και μνημόσυνα.

Να αναφερθούμε και στο αβγάτισμα της τοπικής οικονομίας. Πόσο καίρια και αποφασιστική υπήρξε η συμβολή τους στην ανάπτυξη και ευρωστία του εμπορίου και της γεωργίας δίνοντας οριστικό τέλος στην οικονομική καχεξία που έως τότε προξενούσε η μεσαιωνική χρήση του τετράποδου σαν το μοναδικό μεταφορικό Μέσο. Λύθηκε το πρόβλημα μεταφοράς αγαθών και παροχής υπηρεσιών.

Τα Πηγάδια, μακράν πρώτα κινούν τώρα το εμπόριο της Καρπάθου με αλματώδεις ρυθμούς. Άμεση η μεταφορά και διάθεση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής στην κατανάλωση. Τολμώ να ισχυρισθώ ότι η συνεισφορά τους άγγιξε τα όρια ευεργεσίας. Ναι! Διότι προχώρησαν σε άκρως παρακινδυνευμένες επενδύσεις, των οποίων ουκ έστιν αριθμός οι ζημίες και αβαρίες που υπέστησαν.

Πώς να εξηγήσω αλλιώς το γεγονός αφού γνώριζαν την ανυπαρξία έμπειρων επαγγελματιών σοφέρ (οδηγών). Ήξεραν την παντελή έλλειψη ετοιμοπαράδοτων ανταλλακτικών. Την απουσία εξειδικευμένων συνεργείων για αξιόπιστο και υπεύθυνο service. Για πρατήρια καυσίμων ούτε λόγος. Ούτε Ασφαλιστικές Εταιρείες να καλυφθούν έναντι αστικής ή ποινικής ευθύνης στην περίπτωση τροχαίου ατυχήματος. Έβλεπαν το τρισάθλιο χωματόδρομο με διάσπαρτες καβαλίνες. να συνυπάρχουν με λακκούβες για να μεταφέρουν ανθρώπινες ζωές  και περιουσίες. Καθημερινή και η φροντίδα να διατηρούν τα αυτοκίνητα καθαρά από το σύννεφο σκόνης που κολλούσε στο λαιμό και κάλυπτε τα αυτοκίνητα με την πρώτη διαδρομή της ημέρας.

Υπάρχει λοιπόν εχέφρων, επαρκώς ενημερωμένος Καρπάθιος να αμφισβητήσει στο ελάχιστο έστω, την εξαιρετικά πολύτιμη προσφορά υπηρεσιών των πρωτοπόρων αυτοκινητιστών μας; Για αυτό, κακώς -κάκιστα θα έλεγα- δεν έχει προβληθεί μέχρι τώρα το τεράστιο κοινωνικοοικονομικό και εκπολιτιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι πρωτοπόροι προπολεμικοί αυτοκινητιστές μας και να μην έχει αναδειχθεί και τονισθεί από την πνευματική Ελίτ της Καρπάθου. Τουλάχιστον μεταθανατίως, δικαιούνται εύφημης μνείας. Μόλις πριν μερικά χρόνια έφυγαν οι τελευταίοι δύο προπολεμικοί οδηγοί Μιχαλάκης και Κωστής Γ. Μακρής.

Οι Καρπαθιακοί Πολιτιστικοί Συλλόγοι ως πότε θα υπνώττουν; Είναι καιρός να αναληφθεί πρωτοβουλία ώστε, σύντομα να ξεπληρωθούν οι ηθικού χαρακτήρα υποχρεώσεις της τοπικής κοινωνίας προς τους πρωτοπόρους επαγγελματίες αυτοκινητιστές μας, μέσω των επιγόνων. Το καλοκαίρι, τότε, που οι απανταχού της Γης συμπατριώτες μας «τρίτης ηλικίας», πολλές φορές εξυπηρετηθέντες στο παρελθόν που επισκέπτονται την πατρώα γη για διακοπές. Θα έχει μάλιστα εξαιρετικό ενδιαφέρον να ακουσθούν από τους ίδιους, συμβάντα με λεπτομέρειες από το μακρινό παρελθόν.

Ο μέσος Καρπάθιος είπε ναι στις απονομές τιμών σε συμπατριώτες μας με τη σφραγίδα δωρεάς του πατριώτη, ευεργέτη, δημάρχου, κοινοτάρχη, παράγοντα, οραματιστή, γιατρού, πανεπιστημιακού καθηγητή, εκπαιδευτικού, λογοτέχνη, μαντιναδώρου, οργανοπαίκτη. Είναι καταφανές ότι λέει ΝΑΙ στους πρωτοπόρους Καρπάθιους επαγγελματίες αυτοκινητιστές της προπολεμικής περιόδου. Άλλωστε η τιμή πρώτα ανήκει σε μας τους νεότερους Καρπάθιους. Αυτοί, πάει, «έφυγαν». Το πολύ-πολύ να αγάλλονται οι ψυχές από ψηλά. Άφησαν όμως αγαθή μνήμη πίσω και πολύτιμες προσφορές υπηρεσιών στους προγόνους μας των οποίων θεωρούμαστε συνεχιστές και υπόχρεοι ή κάνω λάθος;

Ας μνημονεύσουμε τα ονόματα των πρωτοπόρων (Pioneers) Καρπαθίων Επιχειρηματιών της αυτοκίνησης με ιδιόκτητα οχήματα:

1. Γιώργης Εμμ. Μακρής 1928 Τέσσερα αυτοκίνητα
2. Γιάννης Μ. Χαζαντώνης 1928 Δύο αυτοκίνητα

Τους προπολεμικούς Καρπάθιους οδηγούς (Chaughers)

1. Κάτρος της Γιωργίτσας 1928 Απερι / Ελληνοαμερικάνος
2. Μανώλης Γ. Μακρής (3) 1928 Απέρι TAXI “Ford”
3. Ηρακλής Γ. Πελεχρίνης 1929 Βολάδα / Αιγυπτιώτης ΤΑΧΙ
4. Σταύρος Κ. Μπαρμπερόπουλος 1929 Aπερι / Αθηναίος
5. Μιχαλάκης Γ. Μακρής 1932 Πηγάδια
6. Νίκαρης Εμ. Πρωτόπαπας 1934 Απέρι-Βολάδα
7. Κωστής Γ. Μακρής (2) 1934 Απέρι TAXI «Dodge”

8. Ηλίας Γ. Πελεχρίνης 1935 Βολάδα ΤΑΧΙ
9. Αλκιβιάδης Φρ. Βόζος 1935 ‘Οθος TAXI “Ford”
10. Νικόλαος Κ. Σκούλλος 1935 Πηλές TAXI “Ford”
11. Κωστής Νικ. Λαμπρινός 1939 Πηγάδια TAXI
12. Θεμιστοκλής Γεραπετρίτης 1939 Μενετές TAXI

Τιμητική αναφορά και στον πρωτοπόρο Ροδίτη σοφέρ: Αχιολά

Δικαιούνται ιδιαίτερης μνείας και οι μεταπολεμικοί επαγγελματίες οδηγοί μέχρι το έτος 1956. Προνομιούχοι όμως αυτοί διότι, ναι μεν διήνυσαν χιλιάδες χιλιομετρικές αποστάσεις, αλλά σε βελτιωμένους χωματόδρομους. Ευτύχησαν να εξυπηρετούνται με δύο συνεργεία αυτοκινήτων, δύο πρατήρια υγρών καυσίμων, πλέον του γεγονότος και σπουδαιότερου, οι αυτοκινητοβιομηχανίες πλέον είχαν κάνει μηχανολογικά και τεχνολογικά άλματα προόδου στην κατασκευή αυτοκινήτων. Να προσθέσουμε και την οικονομία στην κατανάλωση καυσίμου.

Ηλίας Νικ. Λογοθέτης 1947 Πηγάδια TAXI “Fiat”
Mηνάς Ι. Παπαδάκης 1947 Απέρι ΤΑΧΙ “Ford”
Φραγκιός Ι. Παπαδάκης 1948 Οθος
Γεώργιος Νικ. Χατζηνικήτας 1947 Απέρι
Τάκης Μιχ. Τσαουσόπουλος 1947 Πηγάδια
Μιχαήλος Π. Χριστοδούλου 1950 Πηγάδια
Εμμανουήλ Ξυράκης 1950 Πηλές
Γεώργιος Κ. Σκούλλος 1950 Πηλές Ημιφορτηγο-ΤΑΧΙ
Γεώργιος Νικ. Λογοθέτης 1952 Απέρι
Χατζη-Ειρήνη Σπανού 1952 Μενετές
Κα Κατωγυρίτη 1952 Αρκάσα
Παντελής Καμπουράκης 1954 Απέρι TAXI “Μercury”
Ντίνος Σ. Χατζηγεωργίου 1954 Πηγάδια TAXI “Buick”
Ηλίας Ι. Μαρής 1955 Πηγάδια
Aνδρέας Β. Χατζημιχάλης 1956 Πηγάδια ΤΑΧΙ “Studebaker»
Βασίλης Ν. Παχούλης 1956 Αρκάσα ΤΑΧΙ “Vauxhall”
Νίκος Βασιλειάδης 1956 Αρκάσα ΤΑΧΙ “Ford”
Μανώλης Μαλόφτης 1956 Πηγάδια
Γεώργιος Γεραπετρίτης 1956 Μενετές ΤΑΧΙ

Τιμητική αναφορά και στους Ροδίτες οδηγούς

Γιώργος Κούτσης 1952 Μενετές
Γεώργιος Κουτσοχείλης 1954 Πηλές
Αναστάσης Καραναστάσης 1956 Πηγάδια
___________________________

1.- Αποκλήθηκε «Κεραυνός» από τον μεγαλέμπορα Μανώλη Ματσάκη λόγω της μεγάλης ταχύτητας που ανέπτυσσε. Η παραλαβή του αυτοκινήτου είχε περιπετειώδη προϊστορία. Παραλήφθηκε εξ Αμερικής και εκφορτώθηκε το πρώτον, στη Ρόδο σε δύο μεγάλα σκελετοκιβώτια. Όμως, στην εκφόρτωση στο λιμάνι ο γερανός δεν άντεξε το βάρος του φορτίου ενός τμήματος και έπεσε στη θάλασσα! Το ανέσυραν, το αποσυσκεύασαν και το καθάρισαν με νάφθα (ακάθαρτο πετρέλαιο) να φύγει η αλμύρα του θαλασσινού νερού, να αποφευχθεί οξείδωση στα μηχανικά μέρη. Η συναρμολόγηση του αυτοκινήτου κράτησε δύο εβδομάδες με μηχανικό, κάποιο Παναγιώτη υπάλληλο της «Cimini e Fiori» αντιπροσώποι της Ford.

Στα Πηγάδια αρριβάρισε με το ιστιοφόρο του καπετά-Κωνσταντάκη αγκυροβολημένο «αρόδο» ανάμεσα σε «Γα(δ)αρόνητσο» και το μουράγιο, ευτυχώς με λάδι θάλασσα. Τέλος, μετά πολλών κινδύνων και βασάνων μεταφορτώθηκε στη μαούνα του εξαδέλφου των Μακρήδων Ματθαίου Τσαγκαράκη και εκφορτώθηκε την προκυμαία μπροστά στου Χατζη-Παναγιώτη το κτήριο, για να κυκλοφορεί έκτοτε στον «βασιλικό» δρόμο: Πηγάδια-Απέρι, όπως αρχικά αποκλήθηκε.

2.- Ο δρόμος τερμάτιζε στον Άγιο Χαράλαμπο, επειδή καθυστερουσε η ολοκλήρωση της μεγάλης  γέφυρας κοντά στη Μητρόπολη.

3.- Ένα αστείο περιστατικό. Κάποιο Απεριτάκι πήγε προπολεμικά στη Ρόδο. Έμεινε έκθαμβο από  το μεγάλο αριθμό αυτοκινήτων που κυκλοφορούσαν. Όταν επέστρεψε στο χωριό, δεν  έπαψε να επαναλαμβάνει με συγγνωστή παιδική αφέλεια:
«Ούλη η Ρόδο, γεμάτη Μακρή(δ)ες!…»

Προφανώς πέρασε όλους τους Ροδίτες οδηγούς, ως Μακρήδες, επειδή στην Κάρπαθο έτυχε  τρία αδέλφια της οικογένειας Μακρή να είναι αυτοκινητιστές.

Από το βιβλίο του συγγραφέα: «ΠΟΤΙΔΑΙΕΩΝ! ΕΥΘΥΜΑ, ΣΟΒΑΡΑ & ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΑ».

1928. Η περιπαιτειώδης μεταφόρτωση στα Πηγάδια του ιστορικού 1ου αυτοκινήτου που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο, από το ιστιοφόρο «Μιχαήλ Αρχάγγελος» του Κωνσταντάκη Λάμπρου, στη φορτηγίδα του Ματθαίου Τσαγκαράκη.

1928. Το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο. Ο ιστορικός «Κεραυνός» με μέλη της οικογενείας του ιδιοκτήτη Γιώργη Εμμ. Μακρή και οδηγό τον πρωτογιό Μανώλη.

1932. Το 3ο αυτοκίνητο της οικογενείας «Ατρόμητος», με οδηγό τον τριτότοκο γιό Μιχαλάκη Γ. Μακρή.

1952. Το Ford «γαμπριολέ» αυτοκίνητο της οικογενείας, με οδηγό τον τέταρτο γιό Κωστή Γ. Μακρή. Το συγκεκριμένο αυτοκίνητο το 1933 μετέφερε τον Εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο από τη Σκάλα, στα Διοικητήρια με οδηγό τότε, τον μόλις 18χρονο Μιχαλάκη Γ. Μακρή, ο αποκληθείς αργότερα από τον πρώην Δήμαρχο Καρπάθου Γιάννη Φιλιππίδη λόγω ικανοτήτων, ως ο «οδηγός δια τας εγκύους γυναίκας!»

Οι Μύθοι της Καρπάθου

Του συνεργάτη μας,
Ευθύμιου Κωνσταντινίδη, Σύμβουλου Επιχειρήσεων

Τις αρχαίες παραδόσεις για την καταγωγή των πρώτων κατοίκων της Καρπάθου έχει διασώσει ο Ιστορικός του 1^ου αιώνα π.Χ., Διόδωρος ο Σικελιώτης.

Σύμφωνα μ’ αυτές, οι πρώτοι που κατοίκησαν το νησί ήταν μερικοί από εκείνους που είχαν εκστρατεύσει μαζί με τον Μίνωα την  εποχή της θαλασσοκρατορίας του. Ύστερα από πολλές γενιές ανθρώπων ο Ίοκλος, ο γιος του Δημολέοντος,  απέστειλε από το Άργος αποίκους στο νησί.

Μια άλλη εκδοχή των μύθων αναγνώριζε τους Φοίνικες ως πρώτους οικιστές της Καρπάθου. Υποστήριζε μάλιστα ότι  προέρχονταν από εκείνους που είχαν επιφορτιστεί στη Ρόδο με τη φροντίδα του ιερού της Λινδίας Αθηνάς. Αυτοί, μάλιστα,  επιδίδονταν παράλληλα στο ψάρεμα της πολύτιμης πορφύρας από την οποία πιθανόν προέρχεται και το Πορφυρίς, που ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα της Καρπάθου.

Πάντως ο Όμηρος στην δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας την γνώριζε ως «Κράπαθο» που μαζί με τη Νίσυρο και τη Κω ανήκε στις «Καλύδνες νήσους».  Ο ομηρικός όμως ύμνος στον Δήλιο Απόλλωνα αναφέρεται στην «ἠνεμόεσσα Κάρπαθο», αφού δέχεται συνεχώς τα ραπίσματα των ανέμων του πελάγους.

Τελευταία έχουμε την αναφορά του Στράβωνα  που αναφέρει ότι στους δωρικούς χρόνους το νησί ήταν «Τετράπολις», δηλαδή υπήρχαν εκεί τέσσερις πόλεις, με μια από αυτές να έχει το όνομα Νίσυρος – όπως το ομώνυμο νησί. Η τελευταία φαίνεται σύμφωνα τις έρευνες ότι βρισκόταν στα «Παλάτια» στο νησί της Σαρίας.

Επιπλέον, ο αρχαίος γεωγράφος προσθέτει ότι επειδή η Κάρπαθος τα χρόνια εκείνα ήταν «αξιόλογος», έδωσε το όνομά της στο γειτονικό πέλαγος. Η σύγχυση και η ασάφεια για τις αρχαίες πόλεις του νησιού παραμένει, αφού ο εξερευνητής του 6^ου π.Χ. αιώνα Σκύλαξ ο Καρυανδρεύς, στο έργο του «Περίπλους», ανέφερε ότι η Κάρπαθος ήταν «Τρίπολις».

Επιμέλεια Ευθύμιος Κ. Κωνσταντινίδης (αναζήτηση στο διαδίκτυο για άρθρα και δημοσιεύσεις).

1824: Το ολοκαύτωμα της Κάσου

Στο  Φρύ  της  Κάσου την ημέρα της επετείου του ολοκαυτώματος 7/6/2020. Η θάλασσα μοιάζει  να φλέγεται!

---

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Γ. Κολοβού («ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ», 2011) [1]

Μετά την καταστολή της επαναστάσεως στην Κρήτη κατά το πρώτο εξάμηνο  του 1824, οι Τούρκοι στράφηκαν εναντίον της Κάσου. Στις 27 Μαΐου, τα  εχθρικά πλοία παρατάχθηκαν στα ανοιχτά του νησιού και άρχισαν σφοδρó  κανονιοβολισμó. Οι Κασιώτες, αντιστάθηκαν με γενναιóτητα αλλά σύντομα αναγκάστηκαν να υποκύψουν  στην αριθμητική υπεροχή του εχθρού, που τους αιφνιδίασε και αποβιβάστηκε  στα νώτα τους. Οι σφαγές, οι λεηλασίες και οι αιχμαλωσίες που ακολούθησαν  κατέστρεψαν το νησί. Την ίδια στιγμή οι ηγέτες της επαναστατημένης  Ελλάδας, συγκρούονταν μεταξύ τους για την νομή της εξουσίας…

Σημαντικóς υπήρξε και ο ρóλος των πλοίων της Κάσου σε επιχειρήσεις στην  Κρήτη, με τους διάσημους πλοιάρχους τους, Θεóδωρο Κανταριτζή, Μάρκο  Μαλλιαράκη, Χατζή Νικ. Μαυρή και άλλους. H Κάσος μετείχε και στη  Ναυμαχία της Σάμου, με μοίρα πλοίων της υπó τη διοίκηση του Ν. Ιουλίου ή  Μπουρέκα. Τον Σεπτέμβριο του 1822, τέσσερα μóνον κασιώτικα πλοία  συνέλαβαν στο λιμάνι της Δαμέττης 19 εχθρικά πλοία που ήταν έτοιμα να  εκπλεύσουν προς Κρήτης για εφοδιασμó του Χασάν πασά. Τα πλοία αυτά  παραδóθηκαν στην ελληνική διοίκηση για να χρησιμοποιηθούν ως  πυρπολικά.

Έτσι η μοναδική λύση για τους Τούρκους ήταν η καταστροφή της  Κάσου. Με τη συνδρομή του πασά της Αιγύπτου, Μωχάμετ Αλή, και κατóπιν  προδοσίας στα τέλη Μαΐου του 1824, κατέστρεψαν  ολοσχερώς την Κάσο.   Χιλιάδες Κασιώτες σφαγιάστηκαν και χιλιάδες  αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν  ως  σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα της  Αλεξάνδρειας. Το νησί καταστράφηκε και ερημώθηκε!

Οι Κάσος μάταια ζητά βοήθεια – ο εχθρός πλησιάζει

… στις 12 Μαΐου του 1824 οι πρóκριτοι της του νησιού [βλέποντας τον Τουρκικό κίνδυνο να πλησιάζει] έστειλαν επιστολή  προς την «Υπερτάτην Διοίκησιν» [της Ελλάδας], εξέθεταν τον μεγάλο κίνδυνο που τους  απειλούσε και ζητούσαν οικονομική ενίσχυση για να μπορέσουν να  κινητοποιήσουν τα πλοία τους. Ζητούσαν πυρομαχικά, μπαρούτι και  βóλια. Ωστóσο η επιστολή τους έμεινε χωρίς απάντηση!

Τρεις φρεγάτες και δέκα δρóμωνες απέπλευσαν απó την Αλεξάνδρεια στις 28 Απριλίου 1824 υπó τις διαταγές του Ισμαήλ Γιβραλτάρ, έμπειρου και  τολμηρού ναυτικού που είχε ανατραφεί μεταξύ των πειρατών της Μπαρμπαριάς. H ναυτική δύναμη της Κάσου περιοριζóταν σε 15 πάρωνες και 40 μικρóτερα πλοία. Ο αιγυπτιακóς στóλος πέρασε απó τη Σούδα, óπου  παρέλαβε 12 ακóμα πλοία και φάνηκε στην Κάσο στις 14 Μαΐου 1824.

Οι κάτοικοι του νησιού είχαν οργανώσει την άμυνα του νησιού  με τις δικές τους δυνάμεις óσο μπορούσαν. Είχαν τοποθετήσει τριάντα  κανóνια στην ανατολική πλευρά του νησιού που ήταν και η πιο επισφαλής  (μπροστά απó τα χωριά). Τα υπóλοιπα παράλια που ήταν εντελώς  απóκρημνα δεν άφηναν περιθώρια για εχθρική απóβαση.  Υπήρχαν 600 περίπου  ένοπλοι Κάσιοι και  600 ακóμα ένοπλοι Κρητικοί πρóσφυγες.

Οι Κάσιοι ηγέτες ήταν διαιρεμένοι ως προς την τακτική. Αλλοι πρóτειναν  να υποταχθούν, φοβούμενοι óτι η υπεροχή του τουρκο-αιγυπτιακού στóλου  δεν άφηνε περιθώρια για αντίσταση που θα μπορούσε να είναι επιτυχής. Άλλοι πρότειναν να αμυνθούν. Τους πρόλαβε όμως ο κανονιοβολισμóς του εχθρού και εκ των πραγμάτων ακολούθησαν τη γραμμή της άμυνας.

… [αρχικά] η ναυαρχίδα του τουρκοαιγυπτιακού στóλου «Αφρική» στη προσπάθεια της να   πλησιάσει το νησί προσέκρουσε πάνω σε ύφαλο και έχοντας πάθει σοβαρές  ζημιές αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Τα υπóλοιπα αιγυπτιακά πλοία  βλέποντας τον κίνδυνο δεν επιχείρησαν να πλησιάσουν και γύρισαν στη Σούδα χωρίς να προβούν σε  καμιά άλλη ενέργεια. 

Ο  εχθρικός στόλος επιστρέφει

Στις 27 Μαΐου 1824 και ημέρα Σάββατο, έφτασε στη Κάσο ισχυρóς αιγυπτιακóς στóλος,  25 – 45 πλοία στα οποία επέβαιναν 3.000 – 4.000 Αλβανοί στρατιώτες. … η απάντηση απó τα κανóνια της Κάσου κατóρθωσε να κρατήσει σε απóσταση τον εχθρικó στóλο. Στις δύο μέρες που κράτησε ο κανονιοβολισμóς πρέπει να έπεσαν στο νησί περίπου τέσσερις χιλιάδες βóμβες.

Τη δεύτερη προς τη  τρίτη νύχτα (28 προς 29 Μαΐου 1824) 18 αποβατικά καΐκια αποσπάστηκαν  απó τη κεντρική δύναμη του αιγυπτιακού στóλου και κατευθύνθηκαν βóρεια  της Αγίας Μαρίνας. Ταυτóχρονα, ο κανονιοβολισμóς επικεντρώθηκε σε αυτó  το σημείο προκειμένου να αποσπαστεί η προσοχή των αμυνομένων. Οι  τελευταίοι δεν αντελήφθησαν óτι 30 ακóμα βάρκες γεμάτες με στρατó υπó  τον χιλίαρχο Μουσά, κατευθύνονταν μέσα στην νύχτα προς την τοποθεσία  Αντιπέρατος, νóτια της Αγίας Μαρίνας.

Χάρτης Αντιπεράτου Κάσου (google earth pro)

Μπήκαν  στην πόλη οι  οχτροί!

Οι Κάσιοι φρóντισαν λοιπóν να οργανώσουν την άμυνα τους στις θέσεις που πίστευαν óτι ήταν πιο ευπρóσβλητες, χωρίς να βάζουν ιδιαίτερη φρούρηση στις δυσπρόσιτες περιοχές. ‘Ετσι σε αυτή την τοποθεσία οι Αιγύπτιοι πραγματοποίησαν απóβαση  χωρίς να συναντήσουν αντίσταση.

Αντιπέρατος Κάσου: το σημείο που έγινε η απόβαση των Τουρκο-Αιγυπτιακών στρατευμάτων το 1824

Πιθανή είναι η εκδοχή óτι οδηγóς του  στρατού ήταν ο Κασιώτης Ζαχαριάς που εξορισμένος απó το νησί, ήθελε να  εκδικηθεί τους συμπολίτες του. H πορεία του εχθρικού στρατεύματος έγινε απó ένα δύσβατο μονοπάτι που το φρουρούσαν 5 ή 6 πολεμιστές απó τους  οποίους οι περισσóτεροι σκοτώθηκαν αμέσως. Αν υπήρχε μεγαλύτερη  δύναμη σε αυτó το σημείο, πιθανóν να ήταν εύκολο να ματαιωθεί η απóβαση,  δεδομένου óτι η φυσική διαμóρφωση της θέσης προσφερóταν για ισχυρή άμυνα!

Τα ξημερώματα δύο χιλιάδες Αλβανοί, έφθασαν αιφνιδιαστικά στα νώτα των υπερασπιστών του νησιού, στη περιοχή της Αγίας Μαρίνας, περιμένοντας τον εχθρό απó κει. Ευρισκόμενοι σε δύο πυρά  δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την απóβαση.

Μνημείο πεσόντων στην Αντιπέρατο της Κάσου

Κασιώτες και Κρητικοί, αν και αιφνιδιασμένοι αντιτάχθηκαν και προκάλεσαν στον εχθρó σοβαρές φθορές. H μάχη συνεχίστηκε στήθος με στήθος. Όμως ενισχύσεις του εχθρού έφθαναν συνέχεια και ήταν ολοφάνερο óτι η αντίσταση ήταν μάταιη. Τóτε, με ηρωικó γιουρούσι οι αμυνóμενοι διέσπασαν τις εχθρικές γραμμές, κατóρθωσαν να ανοίξουν δρóμο και άλλοι έφτασαν στα κασιώτικα πλοία που ήταν στις ακτές και άλλοι διέφυγαν στα βουνά του νησιού.

Σκηνές φρίκης

Η σφαγή της Χίου (1822) του Ευγενίου Ντελακρουά (Μουσείου Λούβρου – wikipedia)

Μετά το διασκορπισμó των υπερασπιστών, το νησί έμεινε έρμαιο στα χέρια του εχθρού και ακολούθησαν σκηνές φρίκης. Οι Αλβανοί, óρμησαν στα χωριά σκοτώνοντας βιάζοντας και καίγοντας. Πολλοί κάτοικοι πάνω στη καταστροφή δήλωσαν υποταγή, óμως ο Χουσεΐν καταπατώντας την υπóσχεση του περί ελευθερίας και σεβασμού της ζωής των κατοίκων, έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να συνεχίσουν τις καταστροφές για μια μέρα. Οι άντρες του νησιού σφαγιάστηκαν ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά αιχμαλωτίστηκαν για να πουληθούν σα δούλοι.

Τα σπίτια του νησιού λεηλατήθηκαν και κάηκαν. Απó τους υπερασπιστές του νησιού δύο χιλιάδες έπεσαν νεκροί και πάνω απó δύο χιλιάδες πουλήθηκαν σαν σκλάβοι. H ερήμωση του νησιού ήταν ολοκληρωτική.

Ο Χουσεΐν τοποθέτησε Τούρκο διοικητή στη νησί και φρóντισε για την υποταγή και της Καρπάθου, οι κάτοικοι της οποίας φοβισμένοι, δήλωσαν υποταγή από μόνοι τους. 

Η  προδοσία και εμφύλια σύγκρουση προκάλεσαν την καταστροφή

Στην καταστροφή της Κάσου, η προδοσία και η αριθμητική υπεροχή των εχθρών έπαιξαν ασφαλώς το ρóλο τους.

Ωστóσο στην  πραγματικóτητα, η αληθινή αιτία της καταστροφής δεν ήταν άλλη απó την  εμφύλια σύγκρουση που μαινóταν την περίοδο εκείνη, ανάμεσα στις δύο
κυρίαρχες παρατάξεις της εποχής που μάχονταν για την κατοχή και τη διατήρηση της εξουσίας τους! Η μια εκλεγμένη και η άλλη κατόπιν πραξικοπήματος!

Η εκ πρώτης óψεως ακατανóητη βραδύτητα της αποστολής του στóλου στην Κάσο, οφείλεται στη διαμάχη και τα μίση ανάμεσα στους Έλληνες και στην έλλειψη ισχυρής κυβέρνησης, γεγονός που αργότερα απείλησε και την έκβαση της Ελληνικής επανάστασης που ευτυχώς καθορίστηκε αργότερα από τη Ναυμαχία του Ναυρίνου [2].

---

Η έξοδος του βρικίου «Άρης» από το Ναυαρίνο το 1825 (wikipedia) [ελαιογραφία Κων/νου Βολανάκη]

---

Πηγές

1. Σας παραπέμπουμε στο βιβλίο του Γ. Κολοβού με τίτλο «ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΣΟΥ», που εκδόθηκε το  2011 και διατίθεται  δωρεάν  στο διαδίκτυο στο mybooks.gr.  Λεπτομέρειες του ολοκαυτώματος της Κάσου περιγράφονται αναλυτικά στο εν λόγω έργο.
   
2. Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου στην wikipedia.

ΜΜΤ

1929: Το Φερμάνι της Καθαροδευτέρας

Δημοσιεύσαμε πρόσφατα ένα ενδιαφέρον άρθρο του Ανδρέα Μακρή για τα Μασκαρέματα της Καθαροδευτέρας στο Απέρι το 1929. Αυτό παρακίνησε την αναγνώστριά μας κα. Ρηγοπούλα Βασιλαράκη-Ταβερνάρη να μοιραστεί μαζί μας ένα κειμήλιο του αείμνηστου παππού της, του Ηλία Σταματιάδη (Παπαηλία), που παρουσιάζουμε εδώ.

Διακίδης Λογοθέτης του Ανδρέα (1917-1995)

Γράφει ο Γιάννης Ι. Χήρας,
Ιστορικός ερευνητής

Ο Λογοθέτης Διακίδης γεννήθηκε στο Απέρι Καρπάθου το 1917, από Απερίτες γονείς. Πατέρας του ήταν ο Μουχτάρης Απερίου τη χρονική περίοδο (1909-1910) Ανδρέας Νικολ. Διακίδης (1880-1947) και μητέρα του η Κοκκώνα Χ΄ Γιώργη Χιωτάκη (1885-1964). Το 1952 νυμφεύτηκε στη Βωλάδα Καρπάθου τη Ρηγοπούλα Γεωργ. Φιλιππίδη από τη Βωλάδα (1918-), κόρη του Γιώργου Φιλιππίδη και της Καλλιόπης Νικολαϊδη. Απέκτησαν τέσσερα παιδιά:

1. Την Καλλιόπη (1953-). Το 1982 παντρεύτηκε στη Βωλάδα το δάσκαλο και μετέπειτα δημοτικό σύμβουλο Καρπάθου Αριστείδη Κ. Χατζηκωστή από το Όθος Καρπάθου (1949-), με τον οποίο απέκτησε τρία παιδιά: τη Ρηγοπούλα (1983-), τον Κων/νο (1984-) και την Πιπίτσα-Ζωή (1989-).
2. Την Κοκκώνα-Ελπίδα (1954-). Το 1976 παντρεύτηκε στα Πηγάδια Καρπάθου τον επιχειρηματία Χρόνη-Μηνά Αργυρίου Χαλκιά από τα Πηγάδια (1950-), με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Αργύρη (1978-) και τη Ρηγοπούλα (1980-).
3. Τη Μαρία (Μαρίκα) (1955-). Το 1976 παντρεύτηκε στη Βωλάδα τον φαρμακοποιό Φραγκίσκο Νικολ. Πελεγρίνη με καταγωγή από τη Βωλάδα (1945-), με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά: τον Νικόλα (1978-) και την Καλλιόπη-Κέλλη (1981-).
4. Τον Ανδρέα (1959-). Μηχανολόγο μηχανικό MSc. Το 1995 νυμφεύτηκε στην Αθήνα τη Μαρία Μηνά Λειβαδιώτη από τις Μενετές Καρπάθου (1972-), με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: τον Λογοθέτη (1996-), τον Μηνά (1996-) και τη Σοφία (2001-).

Ταχυδρομείο και Τηλεγραφείο

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1934 προσλήφθηκε ως υπάλληλος στο Ταχυδρομικό Γραφείο Καρπάθου, με τον μισθό των έξι λιρετών Ιταλίας ημερησίως. Την υπηρεσία αυτή καθώς και την τηλεγραφική – την οποία κατόρθωσε να μάθει μέσα σε ελάχιστο χρόνο – τις εξάσκησε μέχρι τον Νοέμβρη του 1939, όταν οι σχέσεις Ελλάδας και Ιταλίας άρχισαν να επιδεινώνονται.

Ακριβώς τότε – αιφνιδίως και απροόπτως – μετατέθηκε στο Γραφείο Οικονομικών, με τον ίδιο μισθό. Τελικά κατόρθωσε να επιστρέψει στο Ταχυδρομείο και να εκτελεί αφιλοκερδώς τη νυχτερινή τηλεγραφική υπηρεσία.

Αυτά μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943, όταν η Ιταλία υπέγραψε ανακωχή με τους Συμμάχους και τη στρατιωτική διοίκηση της Καρπάθου και της Κάσου την ανέλαβαν οι Γερμανοί, οι οποίοι, ευθύς αμέσως, κατέστρεψαν τον Τηλέγραφο. Κατά την εποχή του πολέμου το Τηλεγραφείο είχε μεγάλη σπουδαιότητα, δεδομένου ότι όλες οι ειδήσεις οι σχετικές με τις επιδρομές πλοίων και αεροπλάνων, επείγουσες ανακοινώσεις και κρυπτογραφικά τηλεγραφήματα από τα διάφορα τμήματα μεταβιβάζονταν στο κεντρικό αρχηγείο Ρόδου.

Ο Λογοθέτης Διακίδης χρημάτισε υπάλληλος του Ταχυδρομείου Καρπάθου τόσο επί ιταλικής, όσο και επί γερμανικής κατοχής. Υπηρέτησε και στη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση στην Περιφέρεια Καρπάθου και Κάσου, υπό τις ακόλουθες ιδιότητες και τις αντίστοιχες χρονικές περιόδους: α) Προϊστάμενος Εσόδων 9-11-1944 έως 30-5-1945, β) Δημοτικός Υπάλληλος 9-11-1944 έως 30-5-1945, γ) Τελωνειακός Υπάλληλος 20-2-1945 έως 10-12-1945, δ) Υπάλληλος επί των εμβασμάτων 1-3-1945 έως 10-12-1945, ε) Προϊστάμενος Δασαρχείου 1-1-1945 έως 30-9-1945, και στ) Διευθυντής Ταχυδρομείου. Το 1973 συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Διευθυντή.

Η Πατριωτική του Δράση

Κατά τις αρχές Οκτωβρίου 1943, κατέπλευσε από την Κρήτη στα Πηγάδια το βενζινόπλοιο «Δελφίνι», 15 τόνων, του Γεωργίου Εμμ. Παναγιώτου (Μαστροπαναγιώτη) από την Κάρπαθο. Ο Γ. Ε. Παναγιώτου ζήτησε αμέσως και ήρθε σε επαφή με τον Χριστόφορο Σακελλαρίδη, γραμματέα της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου-Κάσου, τον Νικόλαο Β. Ορφανίδη, Podesta Απερίου (δήμαρχος διορισμένος από τους Ιταλούς) και τον Δημήτριο Καπετανάκη, δικολάβο από το Απέρι, στους οποίους ανακοίνωσε πως, ενεργώντας κατ’ εντολή των βρετανικών Αρχών, επιθυμούσε να λάβει πληροφορίες σχετικά με τη στρατιωτική κατάσταση της Καρπάθου.

Ο Χρ. Σακελλαρίδης παρουσιάστηκε ενώπιον του Ιταλού συνταγματάρχη Francesco Imbriani και ζήτησε από αυτόν τις σχετικές πληροφορίες. Ο Imbriani τις χορήγησε μέσω του Λογοθέτη Διακίδη. Οι πληροφορίες που δόθηκαν από τον Imbriani ήταν αυθεντικές, διότι υπήρξε ο Στρατιωτικός Διοικητής Καρπάθου-Κάσου και επομένως γνώριζε την οχύρωση της Καρπάθου, τον αριθμό των τηλεβόλων κ.λπ.

Στις 20 Οκτωβρίου 1943, έφθασαν στην Αγία Ειρήνη της Κοινότητας Μεσοχωρίου Καρπάθου οι κατάσκοποι Χριστόφορος Λυτός από τη Βωλάδα και Ιωάννης Κρασόπουλος από το Βαθύ της Σάμου. Ο γιατρός Ιωάννης Μηνά Οικονομίδης (Γιανναγάς) (που τότε έμενε στη Βωλάδα) κατέβηκε στα Πηγάδια και πληροφόρησε τον Χριστόφορο Σακελλαρίδη για την άφιξη των κατασκόπων και για την πρόθεσή του να αποταθούν οι δυο τους στον συνταγματάρχη Francesco Imbriani, ως τον μόνο κατάλληλο να τους δώσει αυθεντικότατες πληροφορίες σε σχέση με την οχύρωση του νησιού, που είχε διενεργήσει ο ίδιος ο Imbriani.

Την ίδια μέρα, ο Ι. Μ. Οικονομίδης αποφάσισε και ενημέρωσε τον Imbriani για την άφιξη των κατασκόπων και του ζήτησε τη συνεργασία του. Ο Ιωάννης Μ. Οικονομίδης ζήτησε από τον Imbriani επιτελικό χάρτη της Καρπάθου και άλλες πληροφορίες, τα οποία μεταφέρθηκαν την ίδια εκείνη μέρα από τον Ιταλό αξιωματικό στο σπίτι του Ι. Μ. Οικονομίδη στη Βωλάδα. Εκεί, παραδόθηκαν στον αναμένοντα δάσκαλο Εμμανουήλ Γεωργ. Χαροκόπο από το Μεσοχώρι, και στη συνέχεια ο τελευταίος αναχώρησε για το Μεσοχώρι (ο Εμμ. Χαροκόπος υπήρξε ο κύριος σύνδεσμος των κατασκόπων στο Μεσοχώρι).

Η συνεργασία αυτή των κατασκόπων Χριστόφορου Λυτού και Ιωάννη Κρασόπουλου με τον συνταγματάρχη Imbriani ήταν γνωστή στον Maresciallo Enrico Penna (που μισούσε τους Γερμανούς κατακτητές) (Maresciallo: βαθμός ανώτερος από τον Brigadiere, ο οποίος ισοδυναμεί με τον ενωμοτάρχη της Ελληνικής Χωροφυλακής και σε ορισμένες περιπτώσεις με τον ανθυπασπιστή) και σε τέσσερις Καρπάθιους (τον γιατρό Ιωάννη Μ. Οικονομίδη, τον γραμματέα της Μητρόπολης Χριστόφορο Σακελλαρίδη, τον Podesta Απερίου Νικόλαο Ορφανίδη και τον ταχυδρομικό υπάλληλο Λογοθέτη Διακίδη), οι οποίοι, λόγω της θέσης τους, είχαν ελεύθερες επαφές με τους Ιταλούς και δεν προκαλούσαν τις υποψίες των Γερμανών.

Μέσω του Imbriani επιτεύχθηκε η μετάθεση της Ιταλίδας δασκάλας Maria Teresa από το Απέρι στις Μενετές, όπου ήταν η έδρα του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Καρπάθου-Κάσου, λοχαγού Robert Bethege, του οποίου η Maria Teresa έγινε ερωμένη (ο Robert Bethege, τον Ιανουάριο του 1944 μετατέθηκε στη Λέρο και αντικαταστάθηκε από το λοχαγό Eber). Αυτή, ερωτώμενη κατάλληλα από τον Imbriani, φανέρωνε σε αυτόν όλα όσα έπεφταν στην αντίληψή της, όσον αφορά τη στρατιωτική κατάσταση. Ο Imbriani μετέδιδε ακόμη πληροφορίες που του έδιναν, τόσο ο Ιταλός Ανθυπίατρος Lucio Cutolo, αποσπασμένος κοντά σε Γερμανούς, όσο και άλλοι Ιταλοί στρατιωτικοί, επίσης αποσπασμένοι σε γερμανικές δυνάμεις.

Ο ίδιος είχε ακόμη μυήσει στην αντιχιτλερική δράση πολλούς Ιταλούς στρατιωτικούς, που εργάζονταν κοντά σε Γερμανούς. Τις πληροφορίες που συγκέντρωνε, ο Imbriani τις μεταβίβαζε στον Enrico Penna, ο οποίος με τη σειρά του τις μεταβίβαζε στον Ι. Μ. Οικονομίδη ή τον Χρ. Σακελλαρίδη απευθείας ή μέσω του Λογ. Διακίδη σε επείγουσες περιπτώσεις. Ο Ι. Μ. Οικονομίδης και ο Χρ. Σακελλαρίδης τις μετέφεραν στον Ιωάννη Ηλ. Λυτό και αυτός ο τελευταίος στους κατασκόπους.

Από τις 9 Φεβρουαρίου 1944, όταν οι Γερμανοί έστειλαν τον Imbriani αεροπορικώς από την Κάρπαθο στα Χανιά, ο Enrico Penna συνέχισε να συνεργάζεται και να προσφέρει πληροφορίες στους κατασκόπους (μέχρι που έφυγαν από την Κάρπαθο), όπως και ο υπολοχαγός Ennio Grimaldi. Καθ’ όλο το διάστημα της παραμονής των κατασκόπων στην Κάρπαθο, αρκετοί Καρπάθιοι, μέσω των συνδέσμων των κατασκόπων, συγκέντρωναν και έδιναν πληροφορίες για τις οχυρώσεις των Γερμανών και τις θαλάσσιες συγκοινωνίες μεταξύ Ρόδου, Καρπάθου και Κρήτης.

Σύμφωνα με διηγήσεις του Λογ. Διακίδη και της αδερφής του (†) Φωτεινής Εμμ. Τσαγκάρη σε μέλη των οικογενειών τους, ο Λογ. Διακίδης έμαθε κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής από κάποια πηγή πως Γερμανοί αξιωματικοί επρόκειτο να κάνουν έρευνα στο πατρικό του σπίτι στη συνοικία «Μορροού» Απερίου (ιδιοκτησίας σήμερα Βάσως Μιχ. Τσαγκάρη), επειδή είχαν πληροφορίες πως «κάτι έτρεχε» με τον Λογοθέτη Διακίδη.

Ο Λογοθέτης και οι δικοί του φρόντισαν να κρύψουν έγγραφα με πληροφορίες στο άνοιγμα του φούρνου. Έτσι, οι Γερμανοί, αφού ερεύνησαν το σπίτι, δε βρήκαν τίποτα. Τέλος, σε μία μυστική συνάντηση στην περιοχή «Τηλέγραφος», ο Enrico Penna ορκίστηκε στο πηλίκιό του – ενώπιον του Λογοθέτη – ότι επρόκειτο να συνεργασθεί με τους εν Καρπάθω συνδέσμους των κατασκόπων.

Κατά την περίοδο του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου (5 Οκτωβρίου 1944 έως και 17 Οκτωβρίου 1944), συστάθηκε και η τριμελής Επαναστατική Επιτροπή Πηγαδίων (5 ή 6 Οκτωβρίου 1944). Ο ένας από τους τρεις υπήρξε ο Λογοθέτης Διακίδης [οι άλλοι δύο ήταν οι πρώην δήμαρχοι Πηγαδίων Γεώργιος Εμμ. Μανωλακάκης (1870-1953) και Ιωάννης παπα-Νικόλα Φιλιππίδης (1882-1953)].

Τις απογευματινές ώρες της 6ης Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη παραγόντων στο γραφείο της Μητρόπολης στο Απέρι. Συμμετείχαν τριάντα άτομα. Αποφάσισαν το σχηματισμό Πενταμελούς Διοικητικής Παγκαρπαθιακής Επιτροπής, για το συντονισμό των ενεργειών όλων των σχετικών παραγόντων. Ως έδρα είχε το Απέρι, για να αποφευχθεί διχόνοια μεταξύ των Δήμων. Η Επιτροπή αποτελείτο από τους Ιωάννη Μ. Γιαννάκη (δικηγόρο), Δημήτριο Καπετανάκη (δικολάβο), Ιωάννη Μ. Οικονομίδη (γιατρό), Φραγκίσκο Γ. Σακελλαρίδη (γιατρό) και Χριστόφορο Φρ. Σακελλαρίδη (δάσκαλο).

Ο Φραγκίσκος Σακελλαρίδης συνέταξε το σχετικό πρακτικό, το οποίο υπέγραψαν και οι τριάντα. Ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν ένα από αυτά τα τριάντα άτομα.

Το Σάββατο 7 Οκτωβρίου 1944, συνήλθαν στη Μητρόπολη 53 αντιπρόσωποι από όσα χωριά μπόρεσαν να παρευρεθούν. Ο Χριστόφορος Σακελλαρίδης συνέταξε επιστολή προς την ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, υπογεγραμμένη από τον ίδιο (ως γραμματέα της Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου-Κάσου) και τους άλλους αντιπροσώπους. Με την επιστολή αυτή, ενημέρωναν την ελληνική κυβέρνηση για τη φυγή των γερμανικών στρατευμάτων, την εξέγερση των Καρπαθίων, την ανύψωση της ελληνικής σημαίας και την κήρυξη της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με τη Μητέρα Ελλάδα.

Ο Χρ. Σακελλαρίδης συνέταξε και άλλη επιστολή, προς οποιαδήποτε αμερικανική ή βρετανική Αρχή. Με τις επιστολές αυτές ζητείτο να σπεύσουν οι ελληνικές δυνάμεις να καταλάβουν τα δυο νησιά. Ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν ένας από τους 53 αντιπροσώπους.

Η υπογραφή του Λογοθέτη Α. ΔΙακίδη στο Εγγραφο της διακήρυξης της Επανάστασης και της Ένωσης της Καρπάθου και Κάσου με την Ελλάδα, το 1944

Στις 11 Οκτωβρίου 1944, τα μέλη της Πενταμελούς Διοικητικής Παγκαρπαθιακής Επιτροπής και εκπρόσωποι των τοπικών Επαναστατικών Επιτροπών της Καρπάθου και της Κάσου αφενός, καθώς και εκπρόσωποι της κυβερνήσεως των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου αφετέρου, συνυπέγραψαν Οριστικό Σύμφωνο. Σύμφωνα με αυτό, ζητείτο από τις ιταλικές αρχές να παραδώσουν την πολιτική και στρατιωτική εξουσία της Καρπάθου και της Κάσου στην Πενταμελή Διοικητική Παγκαρπαθιακή Επιτροπή. Το Οριστικό Σύμφωνο συνυπέγραψε ο Λογοθέτης Διακίδης, ως εκπρόσωπος της τριμελούς Επαναστατικής Επιτροπής Πηγαδίων.

Ως χαρακτήρας …

Ως χαρακτήρας, ο Λογοθέτης Διακίδης ήταν εσωστρεφής, εχέμυθος, τίμιος, σεμνός και επιφυλακτικός. Κατά την υπηρεσία του στη Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση στην Περιφέρεια Καρπάθου και Κάσου, η υπηρεσία του υπήρξε της υψηλότερης δυνατής στάθμης, η δε αφοσίωσή του στο καθήκον του εξαιρετική. Οι αξιωματικοί υπό τους οποίους υπηρέτησε, στις εκθέσεις τους έκαναν μνεία περί την εξαιρετικά καλή εργασία και συμπεριφορά του. Στην άσκηση των καθηκόντων του ως Διευθυντής του Ταχυδρομείου, έδειχνε ζήλο, δραστηριότητα, έφεση προς πληρέστερη κατάρτιση και αυξημένη απόδοση.

Διακρινόταν από διοικητική ικανότητα και οργανωτικό πνεύμα. Προς τους πελάτες του Ταχυδρομείου συμπεριφερόταν με μεγάλη ευγένεια και προθυμία και τους εξυπηρετούσε όλους. Στις σχέσεις του με τρίτους ήταν γλυκομίλητος και άψογος. Καθ’ όλο το διάστημα της υπηρεσίας του, επέδειξε αγνότατα πατριωτικά αισθήματα και φρονήματα, εμφορούμενος από ευγενή και υγιή κοινωνικά φρονήματα. Απολάμβανε μεγάλη εκτίμηση από την κοινωνία της Καρπάθου.

Ο μακαριστός Οικουμενικός Πατριάρχης κυρός Αθηναγόρας του απένειμε το οφφίκιο του Άρχοντος Δεπουτάτου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Τον ονόμασε Εντιμολογιώτατο Άρχοντα Δεπουτάτο της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας. Ο Λογοθέτης Διακίδης απεβίωσε στην Αθήνα – όπου είχε μεταβεί για νοσηλεία – στις 14 Ιανουαρίου 1995, σε ηλικία 78 ετών. Τάφηκε στο κοιμητήριο Πηγαδίων.

ΠΗΓΕΣ

Α. Αρχεία
1. Ληξιαρχείο Δήμου Καρπάθου.
2. Αρχείο Ανδρέα Λογ. Διακίδη (1959-).

Β. Μαρτυρίες
Ανδρέας Λογ. Διακίδης, Μανώλης Γ. Κασσώτης (1936-) και Γιάννης Μηνά Οικονομίδης (1918-2010).

Γ. Βιβλιογραφία

1. ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης Γ., Η Κάρπαθος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Αθήνα 2007.
2. ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης-ΚΟΥΤΕΛΑΚΗΣ Χάρης, Τα ντοκουμέντα μιλούν για την Κάρπαθο στα χρόνια του πολέμου, Αθήνα 2017.
3. ΚΑΣΣΩΤΗΣ Μανώλης, Αναπολώντας τα παλιά Πηγάδια με τα μάτια ενός παιδιού, Αθήνα 2018.
4. ΜΑΚΡΗΣ Ανδρέας Ηλία, «Ταχυδρομική υπηρεσία… ρολόι», στο βιβλίο του ίδιου Ενθυμήματα: Πηγαδιώτικα & Ξενοχωριανά, Κάρπαθος 2018, σ. 42-45.
5. ΜΕΛΑΣ Ντίνος Αντ., Ιστορία του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος Καρπάθου 5 Οκτωβρίου 1944, έκδοση πρώην Κοινότητας Μενετών Καρπάθου, Αθήνα 2012.
6. ΜΗΝΑΪΔΗΣ Βάσος, «Ο Πατρούνο και οι κατάσκοποι», Καρπαθιακή Ηχώ, αριθ. φύλλου 235, Φεβρουάριος 1986, σ. 3-4.
7. ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ-ΝΟΥΑΡΟΣ Μιχαήλ Γ., Χρονικόν της νήσου Καρπάθου, Β΄ Έκδοση, Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος «Εργασία-Χαρά», Όθος Καρπάθου 2002.
8. ΟΘΕΙΤΗΣ Ιωάννης Γ., Η Επανάστασις Καρπάθου 1944, Β΄ έκδοση, Σύλλογος των Απανταχού Μενετιατών Καρπάθου, Πειραιάς [1988].
9. ΠΑΖΑΡΤΖΗΣ Κωνσταντίνος, «Το Απελευθερωτικό Κίνημα της Καρπάθου του 1944», Καρπαθιακαί Μελέται, τόμος πρώτος, Αθήναι 1979, σ. 94.
10. ΠΑΖΑΡΤΖΗΣ Κωνσταντίνος Ι., «Το απελευθερωτικό κίνημα της Καρπάθου του 1944», στο βιβλίο του ίδιου Απομνημονεύματα, Αθήνα 2009, σ. 93.
11. ΧΗΡΑΣ Γιάννης Ι., «Νίκος παπα-Μηνά Οικονομίδης απ’ τις Πυλές Καρπάθου (1889-1967)», Η Δημοκρατική της Ρόδου, αριθμός φύλλου 10.499, Παρασκευή 23.6.2017, σ. 32 και 35.
12. ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Πολ., «Ο παπά Νικόλας Φιλιππίδης και οι απόγονοί του», Καρπαθιακή Ηχώ, αριθμός φύλλου 247, Φεβρουάριος 1987, σ. 3.
13. ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Οι απανταχού της γης σύλλογοι Απεριτών Καρπάθου «Ομόνοια» και το κοινωφελές έργο τους, τόμος Β΄, Αθήνα 2007, σ. 1.141-1.145.
14. ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Η τοπική αυτοδιοίκηση κατά τις περιόδους Τουρκοκρατίας και Ιταλοκρατίας στην παλαιά πρωτεύουσα της Καρπάθου «Απέριον» 1796-1943, Αθήνα 2013, σ. 306 και 861.
15. ΧΙΩΤΗΣ Μιχαήλ Π., Ιστορικά Σύμμεικτα Απερίου-Βωλάδος-Πηγαδίων Καρπάθου,  τόμος Β’, Αθήνα 2017, σ. 285.

Πηγές διαδικτύου:

1. Κάρπαθος 1944/10/7: Η επιστολή του Επαναστατικού Απελευθερωτικού Κινήματος προς την Ελληνική Κυβέρνηση και τους Συμμάχους (καρπαθοπαίδεια).

Πώς ξανάνοιξαν τα Ελληνικά σχολεία της Καρπάθου στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής;

Γράφει ο συνεργάτης μας
Ανδρέας Ηλία Μακρής

Το επιβλητικό κτήριο του Σχολείου που ανήγειρε το 1939 η Ομόνοια Απεριτών Αμερικής

Μετά από 76 χρόνια εσκεμμένης τολμώ να πω, συλλογικής αγνωσίας και αμνησίας ανασύρω στην επιφάνεια την  ιστορική εξέγερση που έλαβε χώρα στο Απέρι για την επαναλειτουργία των ελληνικών σχολείων, με πατριώτες πρωταγωνιστές, τους γονείς μαθητών διαρκούσης ακόμη της γερμανικής κατοχής και μάλιστα, ένα ολόκληρο χρόνο πριν την απελευθέρωση.

Ας εξιστορήσουμε λοιπόν το υψίστης εθνικής σημασίας γεγονός, αφού ποτέ δεν υπήρξε ερωτητέον από «επαΐοντες» συμπατριώτες μας, πώς ξανάνοιξαν τα ελληνικά σχολεία στην Κατοχή, όταν μας συνηθίζουν τα καλοκαίρια να διοργανώνουν κάθε μορφής διαλέξεις, ημερίδες,  διημερίδες, πολιτιστικές συναντήσεις, συμπόσια ή μνημόσυνα, πολλές φορές μάλιστα, ήσσονος σημασίας, ο πιο ήπιος χαρακτηρισμός που μπορώ χρησιμοποιήσω  σε γλώσσα καθαρεύουσας.

Επαναφέρω λοιπόν στην επικαιρότητα το ιστορικό γεγονός, με διασταυρωμένες αξιόπιστες μαρτυρίες ευελπιστώντας ότι με  τη συμπλήρωση των 76 χρόνων από την εξέγερση για Ελληνική παιδεία, κάποιοι «σφραγιδοκράτορες» θα επιδείξουν το πρέπον ενδιαφέρον και θα εκπληρώσουν το καθήκον τους, ώστε να καθιερωθεί η 1^η Νοεμβρίου 1943, «Ημέρα παλινόρθωσης Ελληνικής Παιδείας» στην Κάρπαθο.

 Είναι γνωστόν ότι, στις 3 Σεπτεμβρίου 1943 εντελώς αιφνίδια, οι Γερμανοί απέσπασαν αμαχητί από τους Ιταλούς την πολιτική και στρατιωτική διοίκηση της Καρπάθου. Αποτέλεσμα, οι συμμαχικοί αεροπορικοί και ναυτικοί βομβαρδισμοί των Πηγαδίων  να ενταθούν περισσότερο, με αρκετά θύματα μεταξύ των αμάχων.

Τότε, οι Πηγαδιώτες  υποχρεώθηκαν βίαια από τους Γερμανούς, όπως εντός 48 ωρών εγκαταλείψουν ομαδικά τα σπίτια και τα νοικοκυριά τους, στο έλεος του Θεού και των διαθέσεων του κατακτητή, με τη συντριπτική πλειοψηφία να μετακομίζει⁽¹⁾ στο Απέρι. Φυσικό επακόλουθο στο δημοτικό σχολείο Πηγαδίων ελλείψει μαθητών δεν άνοιξε, μπήκε λουκέτο. Αυτό όμως είχε σαν συνέπεια, η έναρξη της σχολικής χρονιάς στο  Απέρι να γίνει με καθυστέρηση μηνός και πλέον, μέχρι να βολευθούν όπως- όπως, οι εκπατρισμένοι Πηγαδιώτες⁽²⁾ σε συγγενικά σπίτια και «παράκαιρα»⁽³⁾

Ας δούμε ωρολογιακά την εξέλιξη των γεγονότων.

Δευτέρα 1^η Νοεμβρίου 1939

Πρωί στις 8.00 ξεκινά επί τέλους η 7η στη σειρά, σχολική χρονιά  της υποχρεωτικής εκμάθησης της ιταλικής γλώσσας στο Απέρι. Το  ιταλικό εκπαιδευτικό προσωπικό αποτελούμενο από δύο όμορφες Ιταλίδες δασκάλες⁽⁴⁾ και τον Φραγκολεβαντίνο Ιταλό δάσκαλο Αndrea Valliano περιβεβλημένο με ιταλική στρατιωτική στολή περιμένουν πώς και πώς, τα Απεριτάκια και τα Πηγαδιωτάκια στην είσοδο του σχολικού κτηρίου  που στέγαζε τις τάξεις του Δημοτικού Σχολείου (σημερινό Λύκειο Απερίου) για την έναρξη των ιταλικών μαθημάτων.  Ορισμένοι όμως γονείς προνόησαν και τα παιδιά τους μεταφέρουν στη σάκα -εκτός από αμύγδαλα και σταφίδες- το παλιό ελληνικό «Αναγνωσματάριο» του 1936.

Σχολικό Αναγνωστικό Τρίτης Δημοτικού του 1939

Ψύλλοι μπήκαν φαίνεται στα αφτιά του Valliano από εγχώριους «καλοθελητές» και ψάχνει μία-μία τις μαθητικές σάκες. Στη θέα του  ελληνικού «Αναγνωστικού» γίνεται έξαλλος. Κατακόκκινος σαν αστακός βρίζει ακατανόμαστα στα ιταλικά τους μικρούς μαθητές.

Οι γονείς συγκεντρωμένοι ανά ομάδες στο πέργερο της  Μητρόπολης παρακολουθούν στην αρχή αμήχανα τα διαδραματιζόμενα. Γρήγορα όμως  αντιδρούν, εξεγείρονται με μπροστάρη τον ιταλομαθή φαρμακοποιό  Γεώργιο Μιχ. Λαμπρινό⁽⁵⁾ που συνοδεύει τον εξαετή πρωτογιό του Μιχαλάκη μαθητή  της δευτέρας τάξης του δημοτικού. Ανάμεσα στο μέγα πλήθος γονέων και κηδεμόνων και η Πηγαδιώτισσα μητέρα του γράφοντα Φωτεινή Μακρή-Χιωτάκη συνοδεύοντας «πρωτάκι», τον πεντάχρονο αδελφό μου Γιώργο. Ο σεμνός πατριώτης γίνεται έξω φρενών. Ξεσφίγγει τη γραβάτα του, αισθάνεται να τον πνίγει και επιτακτικά προτρέπει όλους τους γονείς:

«Ακ(ο)λουθάτε με…»

Απαξάπαντες οι γονείς και κηδεμόνες πλησιάζουν τον Γερμανό φρούραρχο Απερίου Mayer που  παρακολουθούσε από κοντινή απόσταση το θέαμα της προσέλευσης των μικρών μαθητών. Ο θαρραλέος πατριώτης διαμαρτύρεται ότι τα παιδιά τους στερούνται εκπαίδευσης στη μητρική τους γλώσσα⁽⁶⁾. Ο σαραντάχρονος γκριζομάλλης Γερμανός συνειδητοποιεί τη σοβαρότητα του προβλήματος και αντικρύζοντας  τη μαζική εξέγερση των γονέων, αναγνωρίζει το δίκαιο του αιτήματος και χωρίς ενδοιασμούς προχώρησε στο άμεσο άνοιγμα των ελληνικών σχολείων, τα οποία μικρόνοα και αψυχολόγητα  έκλεισε στις 21 Ιουλίου 1937 ο τότε Ιταλός κυβερνήτης της Δωδεκανήσου Cesare Maria De Veccki:

-Είσθε Έλληνες, Ελληνικά  τα σχολεία!

Και συνέχισε:

 -Σας θαυμάζω. Στα εφηβικά μου χρόνια στην πατρίδα έτυχα Κλασσικής Ελληνικής Μόρφωσης.

 Έμαθα να διαβάζω και να γράφω Ελληνικά, κ.ά.

Ο αείμνηστος Γεώργιος Μιχ. Λαμπρινός, μακρινός απόγονος του Χατζηλία Γ. Οικονόμου, παραστάτη⁽⁷⁾ ήρωα και μάρτυρα της Kαρπαθιακής Eλευθερίας του 1821, πλέοντας σε πελάγη εθνικού  παραληρήματος, αρχίζει σαν παλικαρόπουλο να χτυπά ο ίδιος τις καμπάνες του Μητροπολιτικού ναού και να βροντοφωνάζει με ουρανομήκεις ζητωκραυγές: 

«Ελληνικά τα Σχολεία»!
«Ελληνικά τα Σχολεία»! ⁽⁸⁾

Οι πανηγυρικές του καμπανοκρουσίες και οι μυριόστομες πια κραυγές του πλήθους σχίζουν τον αέρα, ενώ έντρομο το ιταλικό διδασκαλείο εξαφανίζεται. Ταυτόχρονα δύο παλικάρια, οι Ευριπίδης Ι. Καπετανάκης και Ηλίας Ι. Σταματιάδης, που σε προηγούμενο χρόνο, με ηρωική προσπάθεια κάποια θεοσκότεινη νύχτα είχαν ξηλώσει και θρυμματίσει την τοποθετημένη στη πρόσοψη του σχολείου ιταλική επιγραφή «Scuola Elementare Italiana d’ Aperi» επανέλαβαν την πράξη τους τώρα, εν μέσω θύελλας χειροκροτημάτων.

Η χαρμόσυνη είδηση όπως ήταν φυσικό, διαδόθηκε αμέσως από χωριό, σε χωριό και κάλυψε όλη την Κάρπαθο. Στο Απέρι προσλαμβάνονται αμέσως, οι «εν αργία» και «εν πείνη» διατελούντες διπλωματούχοι Ελληνοδιδάσκαλοι: Χριστόφορος Φρ. Σακελλαρίδης, Μανώλης Ηλ. Λάμπρος, Νίκος Β. Μαυράκης, Ευανθία Φιλιππίδη – Μοσχονά, Μαρίτσα Καπετανάκη.

Σημείωση: Λίγο αργότερα προστέθηκε ο νεαρός δάσκαλος Γιώργος Λογ. Χιωτάκης.

Εν τω άμα, ακολούθησε το άνοιγμα των ελληνικών Δημοτικών σχολείων στα υπόλοιπα χωριά -εκτός  των Πηγαδίων για τους αναφερθέντες λόγους- καθώς και η επαναλειτουργία του Ημιγυμνασίου Απερίου με τέσσερις αρχικά τάξεις και άμεση πρόσληψη των επίσης εν «αργία» και  εν «πείνη» διατελούντων Καρπαθίων καθηγητών: Αριστοτέλη Σταυράκη, Αντώνη Μαστρογιάννη, Γιάννη Ασπρουλάκη.

Σημείωση: Αργότερα, προστέθηκε και ο φιλόλογος καθηγητής Σταμάτης Ι. Καπετανάκης.

Ενα Σχόλιο

Στην ιστοριογραφία είναι γνωστόν ότι, δεν στηλιτεύονται μόνο οι εσκεμμένες παραποιήσεις, αλλά και οι ανέντιμες αποσιωπήσεις. Διερωτώμαι, λοιπόν,  γιατί σε ένα τόσο σοβαρό Παγκαρπαθιακής εμβέλειας πατριωτικό θέμα  οι εκπαιδευτικοί της κατοχής  που έζησαν τα γεγονότα από πρώτο χέρι, αφού άνοιξαν ξαφνικά  τα σχολεία και άρχισαν να   τους καταβάλλονται οι περιούσιοι μισθοί, γιατί επέδειξαν πρωτοφανή αφασία, κάνοντας κατά το κοινώς λεγόμενον, την… πάπια. Για λόγους που εύκολα ανιχνεύονται όμως, έντεχνα και μεθοδικά το αποσιώπησαν, το έθαψαν γιατί  αυτό βόλεψε  κάποιους «επώνυμους», απόντες όμως των ιστορικών στιγμών.

Και όμως, υπήρξαν και υπάρχουν ακόμη ακριβόλογες μαρτυρίες επιζώντων μαθητών της περιόδου εκείνης, σημερινοί ογδοηντάρηδες και άνω (εξ ίσου πολύτιμες για την ιστοριογραφία) για διασταύρωση και επιβεβαίωση της ιστορικής αλήθειας. Γνωρίζουμε ότι οι γενεές  παρέρχονται, οι πρωταγωνιστές μάς αφήνουν χρόνους, η συλλογική μνήμη εξασθενεί με συνέπεια ιστορικά συμβάντα του τόπου να διαγράφονται.

Στο δια ταύτα

‘Εως τώρα υπήρξαμε αγνώμονες, αμνήμονες, αστόχαστοι, ανιστόρητοι. Η «ΟΜΟΝΟΙΑ» Απερίου οφείλει να αναλάβει πρωτοβουλίες ώστε, η 1^η Νοεμβρίου 1943  να καθιερωθεί επί τέλους στην Κάρπάθο, ημέρα  «Παλινόρθωσης Ελληνικής Παιδείας». Αντιγράψτε το παράδειγμα των Μενετών που δικαίως και έγκαιρα, καθιέρωσε την 5^η Οκτωβρίου 1944  ημέρα  Απελευθέρωσης της Καρπάθου.

---

Αναφορές και Σημειώσεις

1. Τον Οκτώβρη του 1943, ο επί σειρά ετών, Απερίτικης καταγωγής Εκκλησιαστικός Επίτροπος της Βαγγελίστριας Πηγαδίων Γεώργιος Σακέλλης, φρόντισε για την προστασία τους και πήρε μαζί του στο Απέρι, τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, τις εικόνες του Χριστού ως Μέγα Αρχιερέα και του Ιωάννη του Προδρόμου και τις τοποθέτησε στο Μητροπολιτικό ναό στο Απέρι πάνω σε τραπέζια μπροστά στην ωραία Πύλη, για να επανέλθουν φυσικά στην πρωτέρα θέση τους, μετά την απελευθέρωση.
2. Ακόμη και οι Μενεδιάτες μεγαλέμποροι των Πηγαδίων μετοίκησαν στο Απέρι!
3.  Αμπελόσπιτα.
4. Λίγο αργότερα, η Μaria Tereza Vendura μία εκ των δύο Ιταλίδων εκπαιδευτικών προσέφερε αυτοβούλως, πολύτιμες υπηρεσίες στο συμμαχικό αγώνα, ως συνεργάτιδα κατασκοπευτικού δικτύου αποσπώντας πληροφορίες από τον παράφορα ερωτευμένο Γερμανό φρούραρχο Μενετών Εber.
5. Ο Γεώργιος Μιχ. Λαμπρινός ενώ εξελέγη από τους πρώτους, μέλος της  πενταμελούς Επαναστατικής Παγκαρπαθιακής Επιτροπής που συστήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1944 στο Μητροπολιτικό Μέγαρο Απερίου, με συμμετοχή 53 Καρπαθιακών  προσωπικοτήτων βλέποντας πρώτο επιλαχόντα τον φίλο του και στενό συνεργάτη γιατρό Φραγκιό  Γ. Σακελλαρίδη απέσυρε οικειοθελώς υπέρ αυτού, την  προσωπική του συμμετοχή στην Επαναστατική Επιτροπή παρά την πείσμονα αρχικά, άρνηση του γιατρού. Βέβαια, αργότερα με ψυχραιμότερη σκέψη μετανόησε για την αυθόρμητη πρωτοβουλία του, αλλά θα ήταν άδικο  πέρα για πέρα να μην λάβει δημοσιότητα το γεγονός.
   Αλήθεια, ποιος άλλος στη θέση του θα έκανε τέτοια παραχώρηση εις βάρος της υστεροφημίας του; Εδώ, άφαντοι, κομπάρσοι λάου-λάου προσπαθούν με κάθε ευκαιρία να καθιερωθούν  σαν πρωταγωνιστές εθνικών αγώνων, αφού «στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις». Καρούζος τάδε έφα.
6.  Η ιταλική γλώσσα διδασκόταν υποχρεωτικά, σαν κύριο μάθημα.
7. Βουλευτής.
8. Κάποιοι παραγράφουν τα γεγονότα και προκαλούν την ιστορική πραγματικότητα. Πιστώνουν το άνοιγμα των ελληνικών  σχολείων στον «φιλέλληνα» Γερμανό υπολοχαγό Hans Vogeler. Μα, αυτός επιβεβαιωμένα πάτισε πόδι στην Κάρπαθο στις 7  Ιανουαρίου 1944.  Δηλαδή, δύο μήνες και επτά ημέρες μετά τα γεγονότα. Πως είναι δυνατόν να ευσταθεί τέτοιος ανυπόστατος ισχυρισμός;
   Άλλοι, διατείνονται ότι χάρη στις ενέργειες της Μητρόπολης Καρπάθου -χηρεύουσα ήδη από το 1940 λόγω αποδημίας του δεσπότη Γερμανού με τοποτηρητή τον  παπά-Αντώνη Χατζηαντωνιάδη-  άνοιξαν λέει, τα ελληνικά σχολεία. Ουδέν αναληθέστερον, ο ισχυρισμός  είναι εξωπραγματικός και δεν αντέχει σοβαρού σχολιασμού.    

 Απόσπασμα από το βιβλίο μου: «Ποτιδαιέων!  Εύθυμα, σοβαρά  &  κωμικοτραγικά»

Υστερόγραφο: Στις 22/3/2017  που ανήρτησα το προηγούμενο άρθρο μου στο FΒ, μεταξύ πολλών σχολίων, η επιβεβαίωση ήρθε από την αείμνηστη Καλλιόπη Γ. Μακρή από το Connecticut  USA που έζησε μαθήτρια τα γεγονότα:  Γράφει: Μου θύμισες τα γεγονότα που είχα ζήσει ως μαθήτρια, ακριβώς όπως τα αναφέρεις…  (υπολογίζω η ηλικία της θα ήταν τότε 10-12 χρονών).  

Για να με θυμάσθε …

Αύγουστος του 1939. Ενας νέος από το Απέρι φωτογραφίζεται με τη λευκή στολή του. Υπογράφει τη φωτογραφία και τη στέλνει στους γονείς του.