Στο Απέρι πραγματοποιήθηκε στις 11/10/2021 ο καθιερωμένος εορτασμός παρουσία επισήμων, μαθητών και κατοίκων του Απερίου και γειτονικών χωριών.
Ο Σύλλογος Απερίου «Ομόνοια» πήρε την πρωτοβουλία να μοιράσει στους παρευρισκομένους αντίγραφο της Επιστολής για τη Διακήρυξη της Επανάστασης και της Ένωσης Καρπάθου και Κάσου με την Ελλάδα.
Παραθέτουμε το συνοδευτικό κείμενο που περιγράφει τη σημασία του διακήρυξης σε σχέση με τον εορτασμό των γεγονότων του ’44, που αποτελεί και το στίγμα των Ηρωϊκών γεγονότων εκείνων των ημερών. Το πλήρες κείμενο της Ιστορικής Επιστολής υπάρχει στο karpathos.net
Σήμερα γιορτάζουμε μια σημαντική μέρα της Καρπαθιακής Ιστορίας. Την Επανάσταση της Καρπάθου του 1944. Το αποκορύφωμα της αντίστασης του Καρπαθιακού Λαού, που μετά από 115 χρόνια (1829 – 1944) ξανάρχεται στην αγκαλιά της Ελλάδος. Το 1829 με τη συνθήκη του Λονδίνου, τα Δωδεκάνησα επέστρεψαν στην κυριαρχία της Τουρκίας. 4 σχεδόν χρόνια πριν την επίσημη Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου.
Καλλιτεχνική αποτύπωση του πλοίου της Καρπάθου, 1824 (Μίμη Πανάρετου) [3]
Κατά τις αρχές του Ιούλη, έπιασα από τη βιβλιοθήκη μου και διάβαζα ένα λεύκωμα του 1943 [1]. Διαβάζοντας, «έπεσα» πάνω σε μια μελέτη του αείμνηστου Απερίτη παπα-Βασίλη Πετρίτη, με τίτλο «Τα ναυπηγεία της Καρπάθου επί Τουρκοκρατίας». Μια μελέτη, την οποία βρήκα τόσο ενδιαφέρουσα, που έκρινα πως θα ήταν καλό να προβληθεί.
Παρακάτω λοιπόν παραθέτω όσα έγραφε ο παπα-Βασίλης Πετρίτης (τα έγραφε φυσικά στην καθαρεύουσα· εγώ τα μεταγλωττίζω στη δημοτική):
Μια φθαρμένη επιγραφή στην Αχάτα του 2021 προσπαθεί να μας πει μια ιστορία. Είναι κρίμα που δεν την έφθειρε ο χρόνος αλλά οι πράξεις ανθρώπων που βίαια προσπάθησαν να διαγράψουν το περιεχόμενο της.
Συμπληρώνονται φέτος 200 χρόνια από τις ένδοξες μέρες του 1821. Η χώρα μας εορτάζει τη σημαντική επέτειο που σηματοδοτεί τη δημιουργία του σημερινού μας Ελληνικού Έθνους-Κράτους, αυτού που για πρώτη φορά στην ιστορία φέρει το όνομα «Ελλάδα» και στα γεωγραφικά του όρια στεγάζει τον «Ελληνισμό».
Η Ελληνική πολιτεία συγκρότησε την ομάδα «Ελλάδα 1821» με πρόεδρο την κυρία Άννα Διαμαντοπούλου, που στη σχετική επιστολή της δίνει το στίγμα του εορτασμού [1]:
Επιδίωξή μας είναι, με την ευκαιρία της συμβολικής επετείου των διακοσίων ετών από την Επανάσταση, να επανασυστήσουμε την Ελλάδα στον εαυτό μας, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Να την παρουσιάσουμε ως αυτό που είναι: ένα κράτος σύγχρονο, δημοκρατικό, νεωτερικό, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης, την οποία πάντα φωτίζαμε και από την οποία πάντα φωτιζόμασταν.
Ο αναστοχασμός με αφορμή το 1821 αποτελεί μια ακόμη διάσταση του εορτασμού, όπως υποστήριξε ο πρόεδρος του ιδρύματος Λασκαρίδη κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης [2]:
«Ο αναστοχασμός αυτός, πρέπει κυρίως να ψάξει και να αναλύσει εκείνες τις κακές πλευρές του Έλληνα που οδήγησαν την πατρίδα μας τέσσερις φορές στην χρεωκοπία, σε εθνικές περιπέτειες και στην αδυναμία μας να προκόψουμε και να ευημερήσουμε με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις που η Πατρίδα μας μεγαλούργησε. … Να δούμε δηλαδή, κατάματα, αυτά που μας ταλανίζουν, τη διχόνοια, τους εμφύλιους σπαραγμούς, την αδυναμία μας να καταλάβουμε τη θέση μας στον κόσμο, την έλλειψη αυτογνωσίας, την έλλειψη συνεργασίας και την ευθυνοφοβία που μας κάνει να πιστεύουμε πως για την κατάντια μας φταίνε πάντα οι ξένοι».
Τέλος η διαδικτυακή πρωτοβουλία του Συλλόγου των Απανταχού Δωδεκανησίων Νέων, στα πλαίσια των 7 ημερίδων που διοργάνωσε μεταξύ Απριλίου και Μαϊου 2021, έκανε φανερό το πως η Δωδεκανησιακή διάσταση της Εθνεγερσίας επηρέασε την τύχη της Καρπάθου και την μετέπειτα πορεία της. Αυτή η σημαντική διάσταση αποτέλεσε και την αφορμή για την αρχική εικόνα αυτού του άρθρου.
Εμείς από το βήμα της Εφημερίδας «Ομόνοια» θα προσπαθήσουμε να προκαλέσουμε τον αναστοχασμό με τη δημοσίευση και αναδημοσίευση άρθρων σχετικών με τη συμβολή της ιδιαίτερης πατρίδας μας της Καρπάθου και της Δωδεκανήσου στην Εθνεγερσία. Στοχεύουμε μαζί με τους αναγνώστες μας να βιώσουμε την ιστορική πορεία του νεαρού μας 200 ετών έθνους-κράτους, καθώς και της πορείας μας προς το μέλλον.
Μανόλης Μ. Τσαγκάρης Αρχισυντάκτης
Αναφορές και Πηγές
Η επιστολή της προέδρου της ομάδος «Ελλάδα 2021» greece2021.gr
200 χρόνια από το 1821: η μεγάλη αφήγηση, Κώστας Τσαούσης, Protagon.gr
Η Δωδεκάνησος στην Εθνεγερσία, Σύλλογος Απανταχού Δωδεκανησίων Νέων, http://sadn.home.blog
Η Ένωση της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα συντελείται … 4 χρόνια πριν από την επίσημη ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου!
7η Μαρτίου 1948 – 5η Οκτωβρίου 1944
Γιορτάσαμε και φέτος μιαν ακόμη επέτειο του ιστορικού γεγονότος της «Ενσωμάτωσης» της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Τα δώδεκα νησιά μας ήταν το τελευταίο κομμάτι της χώρας που προστέθηκε στον κορμό της μητέρας πατρίδας το έτος 1948. Εκπληρώθηκαν έτσι τα όνειρα πολλών γενεών Δωδεκανησίων που από το 1821 είδαν τους τόπους τους να μπαίνουν και να βγαίνουν τρεις φορές από την αγκαλιά της Μάνας Ελλάδας.
Το 1821 για εννιά περίπου χρόνια η Κάρπαθος και άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, συμμετείχαν στο πρώτο μόρφωμα του Ελληνικού κράτους, πληρώνοντας σε πολλές περιπτώσεις διπλούς φόρους, τόσο στην απειλητική Οθωμανική αυτοκρατορία όσο και στα ταμεία της Επαναστατημένης Ελλάδας. Ο επιφανής πατριώτης Χατζηλίας Οικονόμου έπαιξε ενεργό ρόλο στην δεύτερη (1823) και στην τέταρτη (1829) Εθνοσυνέλευση, ενώ Καρπάθιοι ναυτικοί και στεριανοί πολεμιστές συμμετείχαν ενεργά στα μέτωπα του αγώνα. Ένα επιπλέον καρπάθικο καράβι πήρε μέρος και στην ιστορική Ναυμαχία του Γέροντα (1824). Το 1830 όμως το πρωτόκολλο του Λονδίνου παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία, ανταλλάσσοντας τα με την τουρκοκρατούμενη Εύβοια.
Στα 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, διακηρύσσοντας ότι θα σεβαστούν τους Έλληνες κατοίκους τους, αφήνοντας να διαφανεί η ελπίδα της παραχώρησής τους στην Ελλάδα. Τελικά, αν και Ευρωπαίοι και Χριστιανοί, οι νέοι κατακτητές αποδείχτηκαν χειρότεροι από τους αλλόθρησκους, καθώς εκτόπισαν με τις τακτικές τους μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Δωδεκανήσου για να διευκολύνουν την πραγματοποίηση στη συνέχεια των εποικιστικών τους σχεδίων.
Το 1920 η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε την επιστροφή των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, με εξαίρεση τη Ρόδο και το Καστελλόριζο των οποίων ο πληθυσμός θα αποφάσιζε, μετά από κάποιο διάστημα, για την τύχη του με δημοψήφισμα. Τα γεγονότα το ’22 όμως έσβησαν κι αυτή την ελπίδα.
Τόσο κοντά και τόσο μακριά από τη Μητέρα Ελλάδα!
Είκοσι δύο χρόνια μετά βρισκόμαστε στα τελειώματα του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Τον Σεπτέμβρη του 1944 οι Γερμανοί αρχίζουν να εγκαταλείπουν την Κάρπαθο και μέχρι τις αρχές του Οκτώβρη αποσύρονται στη Ρόδο. Οι σκλαβωμένοι Καρπάθιοι ξεσηκώνονται με σκοπό να καταλύσουν οριστικά την Ιταλοκρατία στον τόπο τους. Την 5η Οκτωβρίου στις Μενετές της Καρπάθου εκφράζεται ο επαναστατημένος Καρπαθιακός λαός, ζητώντας όχι μόνο την Ελευθερία του αλλά και την Ένωση του με την Μητέρα πατρίδα. Ακολουθούν τα υπόλοιπα χωριά.
Τα παραπάνω γεγονότα είναι ίσως γνωστά, σε γενικές γραμμές, στους περισσότερους αναγνώστες. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό σε πολλούς Καρπαθίους και Δωδεκανησίους είναι ότι η τότε ηγεσία των Καρπαθίων προγόνων μας, δεν αρκέστηκε μόνο στις επαναστατικές πράξεις που ξεκίνησαν από τις Μενετές και την Αρκάσα. Ούτε φυσικά στους πυροβολισμούς, στις τυμπανοκρουσίες και στους σημαιοστολισμούς, που επικράτησαν στην Κάρπαθο από την 5η Οκτωβρίου του ’44 και εντεύθεν.
Με μια αξιοθαύμαστη αυτενέργεια, με μέθοδο και με συντονισμό η στρατιωτική και η πολιτική ηγεσία της Καρπάθου οδήγησε τους εναπομείναντες στο νησί Ιταλούς στη συνθηκολόγηση και στην αποδοχή της ήττας τους.Πάνω σε αυτές τις κοινές τους επιδιώξεις στηρίχτηκε η «Διακήρυξη της Απελευθέρωσης και της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με τη Μητέρα Ελλάδα» [1] που διατυπώθηκε ομόθυμα και εγγράφως την 7η Οκτωβρίου 1944 από τους Αντιπροσώπους των επαναστατημένων κατοίκων:
… και εκήρυξεν της ένωσίν του μετά της Μητρός Ελλάδος …
Απόσπασμα από το ιστορικό έγγραφο της διακήρυξης της Ένωσης της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα από τους επαναστατημένους κατοίκους των δυο νησιών το έτος 1944.
Και τότε έκαναν ένα βήμα πιο πέρα: ανέθεσαν σε 7 παράτολμους συμπατριώτες μας τη μεταφορά της διακήρυξης στην Αίγυπτο. Με κίνδυνο της ζωής τους, μέσα σε μια βενζινόβαρκα 2 τόνων, φτάνουν στην Αλεξάνδρεια και παραδίδουν το πολύτιμο μήνυμα στα χέρια της Ελληνικής Κυβέρνησης και των Συμμάχων. Το έγγραφο αυτό, υπογραμμένο από 53 «Αντιπροσώπους» των κοινοτήτων της Καρπάθου και της Κάσου [2], επικυρώνει τη βούληση του Καρπαθιακού και του Κασιακού λαού ενώ τα έγγραφα της συνθηκολόγησης της Ιταλικής διοίκησης που ακολουθούν του δίνουν και την απαραίτητη νομική υπόσταση.
Βέβαια αντί για την Ένωση προέκυψε εν συνεχεία μια σύντομη (ευτυχώς) περίοδος Αγγλοκρατίας [3] στα νησιά μας…Αξίζει να σημειωθεί ότι η Βρετανική διοίκηση ποτέ δεν αναγνώρισε την Ένωση της Καρπάθου και της Κάσου με την Ελλάδα. Η δε Ελληνική Κυβέρνηση του ’44 ούτε τα μέσα είχε για να υπερασπιστεί το ιστορικό αυτό κεκτημένο, ούτε και τη διάθεση να συγκρουστεί με τη Βρετανική αυτοκρατορία για χάρη των δυο νησιών, εν ονόματι άλλων σοβαρότερων σκοπιμοτήτων της!
Έτσι ούτε λίγο – ούτε πολύ οι Βρετανοί, παρά τις αρχικές τους διακηρύξεις, δεν αποβιβάστηκαν στην Κάρπαθο και στην Κάσο στο όνομα του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Β΄, αλλά ως «τοποτηρητές» του προηγούμενου Ιταλικού αποικιοκρατικού καθεστώτος…, επιζητώντας με τους χειρισμούς τους να διαγράψουν από τη σκακιέρα των διαπραγματεύσεων και του μετέπειτα παζαριού το σπουδαίο αυτό επίτευγμα των προγόνων μας. Παρά ταύτα οι άθλιοι αυτοί χειρισμοί των «συμμάχων» δεν αναιρούν την ηθική και πρακτική αξία του ιστορικού επιτεύγματος.
Εμείς οι Καρπάθιοι έχουμε για μεγάλο διάστημα αναλωθεί σε ομφαλοσκόπηση αναφορικά με τα γεγονότα του ’44 και το πως τα έζησε κάθε χωριό ξεχωριστά. Και είναι ίσως σ’ ένα βαθμό αναμενόμενο. Έχουμε όμως το χρέος έστω και μετά από 70 τόσα χρόνια να μελετήσουμε ευλαβικά το ιστορικό κείμενο της διακήρυξης της Ένωσης με την Ελλάδα [1]. Να εντοπίσουμε μέσα σε αυτό τις υπογραφές ανθρώπων που γνωρίσαμε ή που γνωρίζουμε, παππούδων, συγγενών, φίλων, δασκάλων, ιατρών και άλλων προσώπων, που κλήθηκαν να βάλουν την υπογραφή τους εκείνη την ώρα σε ένα τέτοιο έγγραφο και που εν συνεχεία θέλησαν να κοινοποιήσουν την επιθυμία τους και το επίτευγμα τους σε όλο τον κόσμο και φυσικά και σ’ εμάς σήμερα.
Είναι ανάγκη να εμπνευστούμε σήμερα από την ομοθυμία, την ομοψυχία και τον πατριωτισμό που επέδειξαν οι ξεσηκωμένοι συμπατριώτες μας στις δύσκολες εκείνες περιστάσεις!
Μανόλης Μ. Τσαγκάρης Γιώργος Ν. Τσαμπανάκης
Πηγές και Αναφορές
[1] Το αυθεντικό χειρόγραφο έγγραφο που αναφέραμε βρίσκεται αρχειοθετημένο στο Αρχείο του Ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, ενώ πιστό αντίγραφό του, που παραχωρήθηκε από το Ιστορικό και Πολιτισμικό Αρχείο Ολύμπου Καρπάθου, βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα https://www.karpathos.net/A100
[2] Ο κατάλογος των 53 Καρπαθίων και Κασίων που υπογράφουν το έγγραφο στο https://www.karpathos.net/558 από το σχετικό βιβλίο του Μανώλη Γ. Κασσώτη που προέκυψε από την πιο πάνω αναφερόμενη πηγή.
[3] Βλ. ομιλία Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη με θέμα: «Ντίνος Α. Μελάς, ο συγγραφέας του βιβλίου «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΚΑΡΠΑΘΟΥ – 5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944», η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ημερίδας που αφιέρωσε το Κ.Κ.Ε.Π. στην μνήμη του Ντίνου Αντ. Μελά και διοργανώθηκε στις Μενετές στις 13/8/2011.
Σημ. Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύθηκε στην έντυπη εφημερίδα «Ομόνοια», τεύχος 47, 2016.
Απέρι – Συνοικία Αγ. Βασιλείου από το Κάστρο (φωτ. Ηλία Λογοθέτη)
Του συνεργάτη μας Γιάννη Σταματιάδη, Δικηγόρου.
Η γνωστή σε όλους μας συνοικία του Απερίου με την ονομασία ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ άρχισε να δημιουργείται περί τα τέλη του 19ου αιώνα (γύρω στο 1880) κυρίως από κατοίκους της συνοικίας «ΒΑΛΑΝΤΟΥ» και δευτερευόντως από κατοίκους της συνοικίας »ΜΟΡΡΟΟΥΣ» προκειμένου να χτιστούν σπίτια για τις δεύτερες και τρίτες κόρες τους, αφού ως γνωστόν το αρχικό σπίτι της μάνας σύμφωνα με το έθιμο το έπαιρνε η πρωτοκόρη [6]. Συνεχίστε την ανάγνωση Η συνοικία και το εκκλησάκι του Αϊ Βασίλη στο Απέρι
Επί ιταλικής κατοχής, το 1928 -έτος ορόσημο- δόθηκε για πρώτη φορά στην κυκλοφορία ο αυτοκινητόδρομος ο οποίος σύνδεσε oδικά τα Πηγάδια με το Απέρι. Προηγούμενα, είχαν ολοκληρωθεί τα μεγάλα οδικά έργα για την εποχή των τεσσάρων γεφυριών. Αρχής γενομένης από το γεφύρι της Άφφωτης με τα τρία τόξα, τα άλλα με ψηλό τόξο να δαμάσουν το τραχύ φυσικό ανάγλυφο της κεντρικής Καρπάθου με τη συνεχή οφιοειδή ανηφορική διαδρομή: Φαράγγι του «Χα» και δύο την κοιλάδα της «Κολυμπήθρας». Aργότερα και σταδιακά με την ολοκλήρωση των έργων και των δύο μεγάλων γεφυριών στους βαθύς χειμάρρους στο Κάτω Απέρι (κοντά στη Μητρόπολη) και στη «Χογλακιά», στα φυσικά όρια Απερίου – Βολάδας, ο δρόμος σταδιακά επεκτάθηκε στα επόμενα χωριά Βωλάδας, Όθους, Πηλών και στα υπόλοιπα της Κάτω Καρπάθου.
Την Καθαροδευτέρα λοιπόν εκείνης της χρονιάς, ο εμβληματικός «Κεραυνός» (1) το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο ιδιοκτησίας του Γιώργη Εμμ. Μακρή έκανε την παρθενική του «κούρσα», με αφετηρία τα Πηγάδια και τερματισμό στη στροφή του Αγίου Χαράλαμπους (2) στο Απέρι. Για την ιστορία ήταν ένα ολοκαίνουργιο αυτοκίνητο Ford Αμερικής.
Η καθημερινότητα στα συγκεκριμένα χωριά μονομιάς, άλλαξε. Με ένα κλικ άφησαν οι πρόγονοι μας την εποχή του ιππήλατου, τα υποζύγια του Μεσαίωνα, τα συμπαθητικά γαϊδουράκια και τις όμορφες φοράδες. Οι ημιονηγοί τα σκληροτράχηλα και δύστροπα μουλάρια. Άρχισαν να χρησιμοποιούνται τα νέα εύχρηστα Μέσα μεταφοράς αυτοκίνητα τα οποία παρείχαν: Ταχύτητα, ασφάλεια, άνεση, εύκολη και συχνή επικοινωνία και το πιο σημαντικό, χαμηλό κόστος είτε αυτό αφορούσε καθημερινές μετακινήσεις ή έκτακτα περιστατικά μεταφοράς ασθενών, εφοδίων ή υλικών. Όχι λοιπόν αδικαιολόγητα, το αυτοκίνητο παγκοσμίως, αποκλήθηκε η «τεχνολογική επανάσταση του 20ου αιώνα!»
Στην Κάρπαθο, δύο τολμηροί νεωτεριστές επιχειρηματίες από το Απέρι, οι Γιώργης Εμμ. Μακρής και Γιάννης Μην. Χαζαντώνης επένδυσαν πρώτοι ολόκληρες περιουσίες στον κλάδο του αυτοκινήτου, τομέας όμως με υψηλά ρίσκα, αφού πέραν των κεφαλαίων, απαιτούσε διαρκή υπευθυνότητα να αντιμετωπίσουν δυσβάστακτα κόστη συντήρησης και λειτουργίας των αυτοκινήτων για να επιβιώσουν επαγγελματικά. Επί πλέον, περίσσευμα ανθρωπιάς με έκτακτες μεταμεσονύκτιες μεταφορές ασθενών ή γλεντοκόπων ξενύχτηδων. ΄Να μην παραλείψουμε την παράδοση σημειωμάτων και διάφορων «αμανατιών». Γενικά θα λέγαμε το άγχος ενέσκηψε στη ζωή τους σαν «τσουνάμι!»
Θεωρήθηκαν και πράγματι υπήρξαν, ριψοκίνδυνοι επιχειρηματίες άξιοι κάθε αναφοράς τιμών και επαίνων. Υπήρξαν οι πρωταγωνιστές στην επαναστατική βελτίωση των μέχρι τότε σκληρών συνθηκών καθημερινότητας των Καρπαθίων. Η μετάβαση στο Απέρι αίφνης, έδρα του μοναδικού Ημιγυμνασίου Καρπάθου έπαψε να είναι «βουνό» να διαβείς. Το ίδιο και η επίλυση εκκρεμών οικογενειακών θεμάτων δικαιοδοσίας του Εκκλησιαστικού δικαστηρίου της Μητρόπολης. Η άμεση διακομιδἠ ασθενών στους πέντε γιατρούς του Απερίου – Βολάδας έσωζε ζωές. Διαφορετικά, έστελνες «χαιρετίσματα» στον άλλο… κόσμο. Άντε να σε κουβαλούν πάνω σε σκάλα ασθενή, τέσσερις, συν άλλοι τέσσερις για εναλλαγή λόγω κόπωσης, ανέβα-κατέβα βουνά, λαγκάδια, ρεματιές, χαράδρες και κοίτες χειμάρρων υπό βροχή, τσουχτερό κρύο ή λιοπύρι…
Και αντιστρόφως ανάλογα. Οι Απεριτο-Βολαδιώτες διευκολύνονταν τώρα στις επισκέψεις τους στα Πηγάδια για την επίλυση εκκρεμών πολιτικών υποθέσεων στα πολιτικά Διοικητήρια ή στα ταξίδια τους εκτός Καρπάθου. Ταυτόχρονα η κοινωνική αλληλεξάρτηση και ανταλλαγή επισκέψεων στα δύο χωριά πήρε απίστευτες διαστάσεις. Κοσμοπλημμύρα πλέον οι κοινωνικές συναθροίσεις στα πανηγύρια, γάμους, βαφτίσια, ονομαστικές γιορτές, κηδείες και μνημόσυνα.
Να αναφερθούμε και στο αβγάτισμα της τοπικής οικονομίας. Πόσο καίρια και αποφασιστική υπήρξε η συμβολή τους στην ανάπτυξη και ευρωστία του εμπορίου και της γεωργίας δίνοντας οριστικό τέλος στην οικονομική καχεξία που έως τότε προξενούσε η μεσαιωνική χρήση του τετράποδου σαν το μοναδικό μεταφορικό Μέσο. Λύθηκε το πρόβλημα μεταφοράς αγαθών και παροχής υπηρεσιών.
Τα Πηγάδια, μακράν πρώτα κινούν τώρα το εμπόριο της Καρπάθου με αλματώδεις ρυθμούς. Άμεση η μεταφορά και διάθεση της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής στην κατανάλωση. Τολμώ να ισχυρισθώ ότι η συνεισφορά τους άγγιξε τα όρια ευεργεσίας. Ναι! Διότι προχώρησαν σε άκρως παρακινδυνευμένες επενδύσεις, των οποίων ουκ έστιν αριθμός οι ζημίες και αβαρίες που υπέστησαν.
Πώς να εξηγήσω αλλιώς το γεγονός αφού γνώριζαν την ανυπαρξία έμπειρων επαγγελματιών σοφέρ (οδηγών). Ήξεραν την παντελή έλλειψη ετοιμοπαράδοτων ανταλλακτικών. Την απουσία εξειδικευμένων συνεργείων για αξιόπιστο και υπεύθυνο service. Για πρατήρια καυσίμων ούτε λόγος. Ούτε Ασφαλιστικές Εταιρείες να καλυφθούν έναντι αστικής ή ποινικής ευθύνης στην περίπτωση τροχαίου ατυχήματος. Έβλεπαν το τρισάθλιο χωματόδρομο με διάσπαρτες καβαλίνες. να συνυπάρχουν με λακκούβες για να μεταφέρουν ανθρώπινες ζωές και περιουσίες. Καθημερινή και η φροντίδα να διατηρούν τα αυτοκίνητα καθαρά από το σύννεφο σκόνης που κολλούσε στο λαιμό και κάλυπτε τα αυτοκίνητα με την πρώτη διαδρομή της ημέρας.
Υπάρχει λοιπόν εχέφρων, επαρκώς ενημερωμένος Καρπάθιος να αμφισβητήσει στο ελάχιστο έστω, την εξαιρετικά πολύτιμη προσφορά υπηρεσιών των πρωτοπόρων αυτοκινητιστών μας; Για αυτό, κακώς -κάκιστα θα έλεγα- δεν έχει προβληθεί μέχρι τώρα το τεράστιο κοινωνικοοικονομικό και εκπολιτιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι πρωτοπόροι προπολεμικοί αυτοκινητιστές μας και να μην έχει αναδειχθεί και τονισθεί από την πνευματική Ελίτ της Καρπάθου. Τουλάχιστον μεταθανατίως, δικαιούνται εύφημης μνείας. Μόλις πριν μερικά χρόνια έφυγαν οι τελευταίοι δύο προπολεμικοί οδηγοί Μιχαλάκης και Κωστής Γ. Μακρής.
Οι Καρπαθιακοί Πολιτιστικοί Συλλόγοι ως πότε θα υπνώττουν; Είναι καιρός να αναληφθεί πρωτοβουλία ώστε, σύντομα να ξεπληρωθούν οι ηθικού χαρακτήρα υποχρεώσεις της τοπικής κοινωνίας προς τους πρωτοπόρους επαγγελματίες αυτοκινητιστές μας, μέσω των επιγόνων. Το καλοκαίρι, τότε, που οι απανταχού της Γης συμπατριώτες μας «τρίτης ηλικίας», πολλές φορές εξυπηρετηθέντες στο παρελθόν που επισκέπτονται την πατρώα γη για διακοπές. Θα έχει μάλιστα εξαιρετικό ενδιαφέρον να ακουσθούν από τους ίδιους, συμβάντα με λεπτομέρειες από το μακρινό παρελθόν.
Ο μέσος Καρπάθιος είπε ναι στις απονομές τιμών σε συμπατριώτες μας με τη σφραγίδα δωρεάς του πατριώτη, ευεργέτη, δημάρχου, κοινοτάρχη, παράγοντα, οραματιστή, γιατρού, πανεπιστημιακού καθηγητή, εκπαιδευτικού, λογοτέχνη, μαντιναδώρου, οργανοπαίκτη. Είναι καταφανές ότι λέει ΝΑΙ στους πρωτοπόρους Καρπάθιους επαγγελματίες αυτοκινητιστές της προπολεμικής περιόδου. Άλλωστε η τιμή πρώτα ανήκει σε μας τους νεότερους Καρπάθιους. Αυτοί, πάει, «έφυγαν». Το πολύ-πολύ να αγάλλονται οι ψυχές από ψηλά. Άφησαν όμως αγαθή μνήμη πίσω και πολύτιμες προσφορές υπηρεσιών στους προγόνους μας των οποίων θεωρούμαστε συνεχιστές και υπόχρεοι ή κάνω λάθος;
Ας μνημονεύσουμε τα ονόματα των πρωτοπόρων (Pioneers) Καρπαθίων Επιχειρηματιών της αυτοκίνησης με ιδιόκτητα οχήματα:
Τιμητική αναφορά και στον πρωτοπόρο Ροδίτη σοφέρ: Αχιολά
Δικαιούνται ιδιαίτερης μνείας και οι μεταπολεμικοί επαγγελματίες οδηγοί μέχρι το έτος 1956. Προνομιούχοι όμως αυτοί διότι, ναι μεν διήνυσαν χιλιάδες χιλιομετρικές αποστάσεις, αλλά σε βελτιωμένους χωματόδρομους. Ευτύχησαν να εξυπηρετούνται με δύο συνεργεία αυτοκινήτων, δύο πρατήρια υγρών καυσίμων, πλέον του γεγονότος και σπουδαιότερου, οι αυτοκινητοβιομηχανίες πλέον είχαν κάνει μηχανολογικά και τεχνολογικά άλματα προόδου στην κατασκευή αυτοκινήτων. Να προσθέσουμε και την οικονομία στην κατανάλωση καυσίμου.
1.- Αποκλήθηκε «Κεραυνός» από τον μεγαλέμπορα Μανώλη Ματσάκη λόγω της μεγάλης ταχύτητας που ανέπτυσσε. Η παραλαβή του αυτοκινήτου είχε περιπετειώδη προϊστορία. Παραλήφθηκε εξ Αμερικής και εκφορτώθηκε το πρώτον, στη Ρόδο σε δύο μεγάλα σκελετοκιβώτια. Όμως, στην εκφόρτωση στο λιμάνι ο γερανός δεν άντεξε το βάρος του φορτίου ενός τμήματος και έπεσε στη θάλασσα! Το ανέσυραν, το αποσυσκεύασαν και το καθάρισαν με νάφθα (ακάθαρτο πετρέλαιο) να φύγει η αλμύρα του θαλασσινού νερού, να αποφευχθεί οξείδωση στα μηχανικά μέρη. Η συναρμολόγηση του αυτοκινήτου κράτησε δύο εβδομάδες με μηχανικό, κάποιο Παναγιώτη υπάλληλο της «Cimini e Fiori» αντιπροσώποι της Ford.
Στα Πηγάδια αρριβάρισε με το ιστιοφόρο του καπετά-Κωνσταντάκη αγκυροβολημένο «αρόδο» ανάμεσα σε «Γα(δ)αρόνητσο» και το μουράγιο, ευτυχώς με λάδι θάλασσα. Τέλος, μετά πολλών κινδύνων και βασάνων μεταφορτώθηκε στη μαούνα του εξαδέλφου των Μακρήδων Ματθαίου Τσαγκαράκη και εκφορτώθηκε την προκυμαία μπροστά στου Χατζη-Παναγιώτη το κτήριο, για να κυκλοφορεί έκτοτε στον «βασιλικό» δρόμο: Πηγάδια-Απέρι, όπως αρχικά αποκλήθηκε.
2.- Ο δρόμος τερμάτιζε στον Άγιο Χαράλαμπο, επειδή καθυστερουσε η ολοκλήρωση της μεγάλης γέφυρας κοντά στη Μητρόπολη.
3.- Ένα αστείο περιστατικό. Κάποιο Απεριτάκι πήγε προπολεμικά στη Ρόδο. Έμεινε έκθαμβο από το μεγάλο αριθμό αυτοκινήτων που κυκλοφορούσαν. Όταν επέστρεψε στο χωριό, δεν έπαψε να επαναλαμβάνει με συγγνωστή παιδική αφέλεια:
«Ούλη η Ρόδο, γεμάτη Μακρή(δ)ες!…»
Προφανώς πέρασε όλους τους Ροδίτες οδηγούς, ως Μακρήδες, επειδή στην Κάρπαθο έτυχε τρία αδέλφια της οικογένειας Μακρή να είναι αυτοκινητιστές.
Από το βιβλίο του συγγραφέα: «ΠΟΤΙΔΑΙΕΩΝ! ΕΥΘΥΜΑ, ΣΟΒΑΡΑ & ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΑ».
1928. Η περιπαιτειώδης μεταφόρτωση στα Πηγάδια του ιστορικού 1ου αυτοκινήτου που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο, από το ιστιοφόρο «Μιχαήλ Αρχάγγελος» του Κωνσταντάκη Λάμπρου, στη φορτηγίδα του Ματθαίου Τσαγκαράκη.
1928. Το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στην Κάρπαθο. Ο ιστορικός «Κεραυνός» με μέλη της οικογενείας του ιδιοκτήτη Γιώργη Εμμ. Μακρή και οδηγό τον πρωτογιό Μανώλη.
1932. Το 3ο αυτοκίνητο της οικογενείας «Ατρόμητος», με οδηγό τον τριτότοκο γιό Μιχαλάκη Γ. Μακρή.
1952. Το Ford «γαμπριολέ» αυτοκίνητο της οικογενείας, με οδηγό τον τέταρτο γιό Κωστή Γ. Μακρή. Το συγκεκριμένο αυτοκίνητο το 1933 μετέφερε τον Εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο από τη Σκάλα, στα Διοικητήρια με οδηγό τότε, τον μόλις 18χρονο Μιχαλάκη Γ. Μακρή, ο αποκληθείς αργότερα από τον πρώην Δήμαρχο Καρπάθου Γιάννη Φιλιππίδη λόγω ικανοτήτων, ως ο «οδηγός δια τας εγκύους γυναίκας!»
Του συνεργάτη μας, Ευθύμιου Κωνσταντινίδη, Σύμβουλου Επιχειρήσεων
Τις αρχαίες παραδόσεις για την καταγωγή των πρώτων κατοίκων της Καρπάθου έχει διασώσει ο Ιστορικός του 1ου αιώνα π.Χ., Διόδωρος ο Σικελιώτης.
Σύμφωνα μ’ αυτές, οι πρώτοι που κατοίκησαν το νησί ήταν μερικοί από εκείνους που είχαν εκστρατεύσει μαζί με τον Μίνωα την εποχή της θαλασσοκρατορίας του. Ύστερα από πολλές γενιές ανθρώπων ο Ίοκλος, ο γιος του Δημολέοντος, απέστειλε από το Άργος αποίκους στο νησί.
Μια άλλη εκδοχή των μύθων αναγνώριζε τους Φοίνικες ως πρώτους οικιστές της Καρπάθου. Υποστήριζε μάλιστα ότι προέρχονταν από εκείνους που είχαν επιφορτιστεί στη Ρόδο με τη φροντίδα του ιερού της Λινδίας Αθηνάς. Αυτοί, μάλιστα, επιδίδονταν παράλληλα στο ψάρεμα της πολύτιμης πορφύρας από την οποία πιθανόν προέρχεται και το Πορφυρίς, που ήταν ένα από τα αρχαία ονόματα της Καρπάθου.
Πάντως ο Όμηρος στην δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας την γνώριζε ως «Κράπαθο» που μαζί με τη Νίσυρο και τη Κω ανήκε στις «Καλύδνες νήσους». Ο ομηρικός όμως ύμνος στον Δήλιο Απόλλωνα αναφέρεται στην «ἠνεμόεσσα Κάρπαθο», αφού δέχεται συνεχώς τα ραπίσματα των ανέμων του πελάγους.
Τελευταία έχουμε την αναφορά του Στράβωνα που αναφέρει ότι στους δωρικούς χρόνους το νησί ήταν «Τετράπολις», δηλαδή υπήρχαν εκεί τέσσερις πόλεις, με μια από αυτές να έχει το όνομα Νίσυρος – όπως το ομώνυμο νησί. Η τελευταία φαίνεται σύμφωνα τις έρευνες ότι βρισκόταν στα «Παλάτια» στο νησί της Σαρίας.
Επιπλέον, ο αρχαίος γεωγράφος προσθέτει ότι επειδή η Κάρπαθος τα χρόνια εκείνα ήταν «αξιόλογος», έδωσε το όνομά της στο γειτονικό πέλαγος. Η σύγχυση και η ασάφεια για τις αρχαίες πόλεις του νησιού παραμένει, αφού ο εξερευνητής του 6ου π.Χ. αιώνα Σκύλαξ ο Καρυανδρεύς, στο έργο του «Περίπλους», ανέφερε ότι η Κάρπαθος ήταν «Τρίπολις».
Επιμέλεια Ευθύμιος Κ. Κωνσταντινίδης (αναζήτηση στο διαδίκτυο για άρθρα και δημοσιεύσεις).
Γιορτάσαμε και φέτος μιαν ακόμη επέτειο του ιστορικού γεγονότος της «Ενσωμάτωσης» της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Τα δώδεκα νησιά μας ήταν το τελευταίο κομμάτι της χώρας που προστέθηκε στον κορμό της μητέρας πατρίδας το έτος 1948. Εκπληρώθηκαν έτσι τα όνειρα πολλών γενεών Δωδεκανησίων που από το 1821 είδαν τους τόπους τους να μπαίνουν και να βγαίνουν τρεις φορές από την αγκαλιά της Μάνας Ελλάδας.
Τις αρχαίες παραδόσεις για την καταγωγή των πρώτων κατοίκων της 
Πάντως ο Όμηρος στην δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας την γνώριζε ως «Κράπαθο» που μαζί με τη 