Επιμέλεια του συνεργάτη μας Γιάννη Ι. Χήρας

Κατά τις αρχές του Ιούλη, έπιασα από τη βιβλιοθήκη μου και διάβαζα ένα λεύκωμα του 1943 [1]. Διαβάζοντας, «έπεσα» πάνω σε μια μελέτη του αείμνηστου Απερίτη παπα-Βασίλη Πετρίτη, με τίτλο «Τα ναυπηγεία της Καρπάθου επί Τουρκοκρατίας». Μια μελέτη, την οποία βρήκα τόσο ενδιαφέρουσα, που έκρινα πως θα ήταν καλό να προβληθεί. Παρακάτω λοιπόν παραθέτω όσα έγραφε ο παπα-Βασίλης Πετρίτης (τα έγραφε φυσικά στην καθαρεύουσα· εγώ τα μεταγλωττίζω στη δημοτική):
Έλεγε λοιπόν: «Όπου η ιστορία σιγή απόλυτη έχει, η ΠΑΡΑΔΟΣΗ συμπληρώνει ή μάλλον αντικαθιστά αυτήν. Προτιθέμενος την ακμή και τη δράση των ναυπηγείων της Καρπάθου επί Τουρκοκρατίας να περιγράψω, τις βάσεις και τα ερείσματα της μελέτης μου αυτής αντλώ από παραδόσεις και αφηγήσεις αείμνηστων ηλικιωμένων που έζησαν την εποχή αυτή, όπως ήταν ο Βασίλειος Χατζηπαπάς [σημ. Γ. Ι. Χ.: διάσημος προύχοντας του Απερίου] και ο Παπαφίλιππος. Της ιστορίας οι πηγές επί του παραπάνω θέματος είναι απροσπέλαστες για μένα […] Στον μέλλοντα ιστορικό εναπόκειται η ενδελεχής και επιμελημένη ταξινόμηση των υλικών τούτων προς έγερση στερεάς ιστορικής οικοδομής.
Όταν η Βασιλίδα των πόλεων καταλήφθηκε από τους Τούρκους, σταδιακά οι Ενετικοί στόλοι και οι Γενουήνσιοι εκτοπίσθηκαν από το Αιγαίο και, καθώς οι νέοι κατακτητές δεν ήταν φίλοι της θάλασσας και δεν είχαν οικειότητα προς τα υγρά κέλευθρα των πάντων, οι νησιώτες ως επί το πλείστον κατέλαβαν τη θέση των αποχωρησάντων. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό ασχολιόταν με το διαμετακομιστικό εμπόριο πλουτίζοντας, ακμάζοντας και ευημερώντας.
Οι νησιώτες υπηρετούσαν ως ναύτες, ως πλοηγοί, στα πλοία των Ενετών κατακτητών, ήταν ικανότατοι ναυτικοί, ατρόμητοι. Καθ’ όλα δε τα χρόνια τούτα της δουλείας, ως μισθοφόροι ναύτες δοκιμάζονταν μεν ψυχικά αλλά μάθαιναν και εξασκούνταν στη ναυτική τέχνη και τις τρικυμίες της θάλασσας. Επόμενο ήταν οι επιδέξιοι δαμαστές της θάλασσας Έλληνες νησιώτες, μετά την πτώση της Ενετοκρατίας να αναδειχθούν ασυναγώνιστοι εμποροπλοίαρχοι στο Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα· επειδή οι νέοι κατακτητές τους, οι Τούρκοι, όχι μόνο δεν είχαν να παρουσιάσουν επιδόσεις σε σχέση με τη θάλασσα, αλλά ούτε γνώριζαν να εκμεταλλευθούν τον πλούτο που πήγαζε από αυτήν. Η ακμή αυτή του νησιωτικού ναυτικού αναγκαία ανέπτυξε τη ναυπηγική. Στα πλούσια σε δάση νησιά δημιουργήθηκαν ναυπηγεία.
Πλουσιότατη σε ναυπηγήσιμη ξυλεία η Κάρπαθος, είχε δύο σπουδαία την εποχή αυτή ναυπηγεία, ονομαζόμενα καραβοστάσια. Το ένα βρισκόταν παρά την παραλία του Βρόντη ποταμού της περιφέρειας Απερίου, το άλλο στην παραλιακή αμμώδη έκταση η οποία απλώνεται παρακάτω από το ναΐσκο της Κυρα-Παναγιάς της ίδιας περιφέρειας. Και οι δύο αυτές τοποθεσίες και σήμερα φέρουν την τοπωνυμία «Καραβοστάσια». Στα Καραβοστάσια αυτά εργάζονταν περί τους 600 άνδρες· όλοι Καρπάθιοι, όπως πολλές φορές μου είπε ο αείμνηστος Βασίλειος Χατζηπαπάς.
Ο πολυμαθής εκείνος άρχοντας της Καρπάθου […] μου διηγήθηκε ότι οι Υδραίοι θέλησαν κάποτε να επιβάλλουν κάποιους συμπατριώτες τους έναντι των Καρπάθιων μαραγκών έτσι ώστε μερίδα των δαπανών για τη ναυπήγηση υδραίικων πλοίων να περιέρχεται σε Υδραίους. Οι Καρπάθιοι αρνήθηκαν· οι δε Υδραίοι, αποχωρώντας κάποια στιγμή, επέλεξαν άλλο νησί για τη ναυπήγηση των πλοίων τους. Επειδή δε δεν βρήκαν αλλού ούτε την κατάλληλη ξυλεία, ούτε και τη ναυπηγική τέχνη των Καρπαθίων, ούτε την οργάνωση και την ταχύτητα με την οποία σκαρώνονταν τα πλοία στην Κάρπαθο, επανήλθαν στα ναυπηγεία της Καρπάθου άνευ όρων πλέον και χωρίς την αξίωση να επιβάλλουν τους Υδραίους μαραγκούς.
Οι Καρπάθιοι όμως, για εκδίκηση, αύξησαν λίγο τα ημερομίσθια των μαραγκών, καθώς και των ξυλοκόπων, σε βάρος των Υδραίων. Η μικρή αυτή προσαύξηση διατίθετο για τις χήρες και τα ορφανά των πνιγόμενων πλοιάρχων ή ναυτών ή και των παθόντων ατυχήματα κατά την κοπή της ναυπηγήσιμης ξυλείας ή κατά το χρόνο ναυπήγησης των πλοίων στα οποία εργάζονταν.
Όντως η οργάνωση ήταν θαυμαστή. Συνίστατο προπάντων στην απόλυτη πειθαρχία και είχε ως αντικειμενικό σκοπό τη μη απώλεια χρόνου. Οι εργαζόμενοι πειθαρχούσαν απόλυτα στους προϊσταμένους τους, οι δε προϊστάμενοι φαίνονταν να διαχειρίζονται το χρόνο τους με περίσκεψη· καθώς και οι εργαζόμενοι.
Αλλά εκτός της Ύδρας και άλλα ελληνικά νησιά κατασκεύαζαν τα καράβια τους στην Κάρπαθο. Έτσι οι Σπέτσες, η Κάσος και η Χάλκη παραγγέλνανε καράβια σε αρκετούς αριθμούς, με το χρόνο δε η Κάρπαθος έγινε το ναυπηγικό κέντρο των νησιωτών, πράγμα το οποίο συνέτεινε στην οικονομική ευρωστία του νησιού, περισσότερο από κάθε άλλο νησί του Αιγαίου. Πράγματι η Κάρπαθος συγκέντρωσε πλούτο μυθώδη και εξασφάλισε την ευημερία του πληθυσμού της. Πολλοί δε Καρπάθιοι γίνονταν ζάμπλουτοι».
Σημείωση Σ.Ε. Αναφορά στα ναυπηγεία της Καρπάθου κάνει και ο καθηγητής Μανόλης Α. Μελάς στο Βιβλίο του «Η Κάρπαθος στην Επανάσταση του 1821», Σελίδα 76.
ΠΗΓΕΣ
- Λεύκωμα «Ομόνοιας» Απεριτών Αμερικής, Νέα Υόρκη 1943, σ. 14-15.
- Βρίκιον (ή Μπρίκι) της εποχής του 1821, από τη wikipedia
Σημείωση:
Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στο μηνιαίο περιοδικό «Ίστια», τεύχος 2, Ιούνιος 2009, σ. 32.