Τα Ναυπηγεία της Καρπάθου επί της Τουρκοκρατίας

Επιμέλεια του συνεργάτη μας Γιάννη Ι. Χήρας

Μπρίκι της εποχής του 1821 (wikipedia) – όπως αυτά που ναυπηγούνταν πιθανότατα στην Κάρπαθο εκείνη την εποχή.

Κατά τις αρχές του Ιούλη, έπιασα από τη βιβλιοθήκη μου και διάβαζα ένα λεύκωμα του 1943 [1]. Διαβάζοντας, «έπεσα» πάνω σε μια μελέτη του αείμνηστου Απερίτη παπα-Βασίλη Πετρίτη, με τίτλο «Τα ναυπηγεία της Καρπάθου επί Τουρκοκρατίας». Μια μελέτη, την οποία βρήκα τόσο ενδιαφέρουσα, που έκρινα πως θα ήταν καλό να προβληθεί. Παρακάτω λοιπόν παραθέτω όσα έγραφε ο παπα-Βασίλης Πετρίτης (τα έγραφε φυσικά στην καθαρεύουσα· εγώ τα μεταγλωττίζω στη δημοτική):

Έλεγε λοιπόν: «Όπου η ιστορία σιγή απόλυτη έχει, η ΠΑΡΑΔΟΣΗ συμπληρώνει ή μάλλον αντικαθιστά αυτήν. Προτιθέμενος την ακμή και τη δράση των ναυπηγείων της Καρπάθου επί Τουρκοκρατίας να περιγράψω, τις βάσεις και τα ερείσματα της μελέτης μου αυτής αντλώ από παραδόσεις και αφηγήσεις αείμνηστων ηλικιωμένων που έζησαν την εποχή αυτή, όπως ήταν ο Βασίλειος Χατζηπαπάς [σημ. Γ. Ι. Χ.: διάσημος προύχοντας του Απερίου] και ο Παπαφίλιππος. Της ιστορίας οι πηγές επί του παραπάνω θέματος είναι απροσπέλαστες για μένα […] Στον μέλλοντα ιστορικό εναπόκειται η ενδελεχής και επιμελημένη ταξινόμηση των υλικών τούτων προς έγερση στερεάς ιστορικής οικοδομής.

Όταν η Βασιλίδα των πόλεων καταλήφθηκε από τους Τούρκους, σταδιακά οι Ενετικοί στόλοι και οι Γενουήνσιοι εκτοπίσθηκαν από το Αιγαίο και, καθώς οι νέοι κατακτητές δεν ήταν φίλοι της θάλασσας και δεν είχαν οικειότητα προς τα υγρά κέλευθρα των πάντων, οι νησιώτες ως επί το πλείστον κατέλαβαν τη θέση των αποχωρησάντων. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό ασχολιόταν με το διαμετακομιστικό εμπόριο πλουτίζοντας, ακμάζοντας και ευημερώντας.

Οι νησιώτες υπηρετούσαν ως ναύτες, ως πλοηγοί, στα πλοία των Ενετών κατακτητών, ήταν ικανότατοι ναυτικοί, ατρόμητοι. Καθ’ όλα δε τα χρόνια τούτα της δουλείας, ως μισθοφόροι ναύτες δοκιμάζονταν μεν ψυχικά αλλά μάθαιναν και εξασκούνταν στη ναυτική τέχνη και τις τρικυμίες της θάλασσας. Επόμενο ήταν οι επιδέξιοι δαμαστές της θάλασσας Έλληνες νησιώτες, μετά την πτώση της Ενετοκρατίας να αναδειχθούν ασυναγώνιστοι εμποροπλοίαρχοι στο Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα· επειδή οι νέοι κατακτητές τους, οι Τούρκοι, όχι μόνο δεν είχαν να παρουσιάσουν επιδόσεις σε σχέση με τη θάλασσα, αλλά ούτε γνώριζαν να εκμεταλλευθούν τον πλούτο που πήγαζε από αυτήν. Η ακμή αυτή του νησιωτικού ναυτικού αναγκαία ανέπτυξε τη ναυπηγική. Στα πλούσια σε δάση νησιά δημιουργήθηκαν ναυπηγεία.

Πλουσιότατη σε ναυπηγήσιμη ξυλεία η Κάρπαθος, είχε δύο σπουδαία την εποχή αυτή ναυπηγεία, ονομαζόμενα καραβοστάσια. Το ένα βρισκόταν παρά την παραλία του Βρόντη ποταμού της περιφέρειας Απερίου, το άλλο στην παραλιακή αμμώδη έκταση η οποία απλώνεται παρακάτω από το ναΐσκο της Κυρα-Παναγιάς της ίδιας περιφέρειας. Και οι δύο αυτές τοποθεσίες και σήμερα φέρουν την τοπωνυμία «Καραβοστάσια». Στα Καραβοστάσια αυτά εργάζονταν περί τους 600 άνδρες· όλοι Καρπάθιοι, όπως πολλές φορές μου είπε ο αείμνηστος Βασίλειος Χατζηπαπάς.

Ο πολυμαθής εκείνος άρχοντας της Καρπάθου […] μου διηγήθηκε ότι οι Υδραίοι θέλησαν κάποτε να επιβάλλουν κάποιους συμπατριώτες τους έναντι των Καρπάθιων μαραγκών έτσι ώστε μερίδα των δαπανών για τη ναυπήγηση υδραίικων πλοίων να περιέρχεται σε Υδραίους. Οι Καρπάθιοι αρνήθηκαν· οι δε Υδραίοι, αποχωρώντας κάποια στιγμή, επέλεξαν άλλο νησί για τη ναυπήγηση των πλοίων τους. Επειδή δε δεν βρήκαν αλλού ούτε την κατάλληλη ξυλεία, ούτε και τη ναυπηγική τέχνη των Καρπαθίων, ούτε την οργάνωση και την ταχύτητα με την οποία σκαρώνονταν τα πλοία στην Κάρπαθο, επανήλθαν στα ναυπηγεία της Καρπάθου άνευ όρων πλέον και χωρίς την αξίωση να επιβάλλουν τους Υδραίους μαραγκούς.

Οι Καρπάθιοι όμως, για εκδίκηση, αύξησαν λίγο τα ημερομίσθια των μαραγκών, καθώς και των ξυλοκόπων, σε βάρος των Υδραίων. Η μικρή αυτή προσαύξηση διατίθετο για τις χήρες και τα ορφανά των πνιγόμενων πλοιάρχων ή ναυτών ή και των παθόντων ατυχήματα κατά την κοπή της ναυπηγήσιμης ξυλείας ή κατά το χρόνο ναυπήγησης των πλοίων στα οποία εργάζονταν.

Όντως η οργάνωση ήταν θαυμαστή. Συνίστατο προπάντων στην απόλυτη πειθαρχία και είχε ως αντικειμενικό σκοπό τη μη απώλεια χρόνου. Οι εργαζόμενοι πειθαρχούσαν απόλυτα στους προϊσταμένους τους, οι δε προϊστάμενοι φαίνονταν να διαχειρίζονται το χρόνο τους με περίσκεψη· καθώς και οι εργαζόμενοι.

Αλλά εκτός της Ύδρας και άλλα ελληνικά νησιά κατασκεύαζαν τα καράβια τους στην Κάρπαθο. Έτσι οι Σπέτσες, η Κάσος και η Χάλκη παραγγέλνανε καράβια σε αρκετούς αριθμούς, με το χρόνο δε η Κάρπαθος έγινε το ναυπηγικό κέντρο των νησιωτών, πράγμα το οποίο συνέτεινε στην οικονομική ευρωστία του νησιού, περισσότερο από κάθε άλλο νησί του Αιγαίου. Πράγματι η Κάρπαθος συγκέντρωσε πλούτο μυθώδη και εξασφάλισε την ευημερία του πληθυσμού της. Πολλοί δε Καρπάθιοι γίνονταν ζάμπλουτοι».

---

Σημείωση Σ.Ε. Αναφορά στα ναυπηγεία της Καρπάθου κάνει και ο καθηγητής Μανόλης Α. Μελάς στο Βιβλίο του «Η Κάρπαθος στην Επανάσταση του 1821», Σελίδα 76.

---

ΠΗΓΕΣ

1. Λεύκωμα «Ομόνοιας» Απεριτών Αμερικής, Νέα Υόρκη 1943, σ. 14-15.
2. Βρίκιον (ή Μπρίκι) της εποχής του 1821, από τη wikipedia

Σημείωση:
Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε στο μηνιαίο περιοδικό «Ίστια», τεύχος 2, Ιούνιος 2009, σ. 32.

Advertisement

Η 5η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1944 ΣΤΟ ΑΠΕΡΙ

Αναδημοσίευση άρθρου από την Εφημερίδα «Ομόνοια»[1]

Στ’ Απέρι το ξημέρωμα της 5ης Οκτωβρίου 1944 έχει μείνει ανεξίτηλα χαραγμένο στη μνήμη όσων το έζησαν. Οι δραματικές εξελίξεις εκείνης της μέρας, τα όσα ακολούθησαν, έχουν οριστικά αποτυπωθεί στην ιστορική μνήμη των επόμενων γενεών, έτσι ώστε να αποτελούν τον μεγαλύτερο σταθμό στη νεώτερη ιστορία της Καρπάθου.

Νωρίς το πρωί της 5ης Οκτωβρίου η Βαλαντού ταρακουνήθηκε από την πρώτη έκρηξη. Ο στρατιωτικός διοικητής του νησιού Αρμάντο Αμεντούνι πετάχτηκε από το κρεβάτι του στο επιταγμένο αρχοντικό του Τρεμπέλα. Δίπλα ακριβώς η καμπάνα του Χριστού χτυπούσε ασταμάτητα. Όλοι οι άντρες στο πόδι. Οι γυναίκες βγαίνουν στις αυλές κι από στόμα σε στόμα η είδηση μεταδίδεται σ’ όλο το χωριό. Οι Γερμανοί έφυγαν, η Λευτεριά έρχεται. Οι εκρήξεις διαδέχονται η μία την άλλη. Ο Αμεντούνι φόρεσε τη στρατιωτική στολή χωρίς βιασύνη. Είχε φτάσει η ώρα της αλήθειας.

Σε παλιότερες εποχές ήξερε ακριβώς τι έπρεπε να κάνει. Ακροβολισμοί στρατιωτών, καραμπινιέροι, συλλήψεις, ανακρίσεις, φυλακίσεις, εξορία. Τώρα όμως; Πώς να επιβάλει την τάξη; Πώς να φυλακίσει έναν ολόκληρο λαό ; Αργά-αργά κατέβηκε τη σκάλα προς το μικρό καφενείο του Κυρκαλού.

Καφενείον η Ελευθερία, 1934, Απέρι

Η ρεματιά δονείται απ’ τις εκρήξεις. Καφενείον η Ελευθερία! Ετος ίδρυσης 1934! Ηλίας Σταματιάδης. Ο παπα-Ηλίας! Παπάς χωρίς ράσο, αλλά με τη χειροβομβίδα και το όπλο στο χέρι. Κι όλα τα παλληκάρια εκεί. Οι Χαλκιάδες, ο Παπαδάκης, οι Καπετανάκηδες, οι Μπέρτοι, ο Χιωτάκης, ο Λαμπρινός, ο Ηλιάδης, ο Ζανάκης, οι Μακρήδες, οι Διακόπουλοι, οι Ζερβουδάκηδες, οι Διακίδηδες, ο Γιάννακας, όλοι.

Που βρέθηκαν τόσα όπλα ξαφνικά, τόσοι δυναμίτες ; Ποιοι τρύπωσαν νύχτα στα φυλάκια Ιταλών και Γερμανών για να τα κλέψουν; Ποιοι ρίσκαραν τη ζωή τους κουβαλώντας τα από τη Δαματρία, μέσα σε τσουβάλια αμύγδαλα κι ελιές, ξεγελώντας όλα τα φυλάκια των Γερμανών στο Βρόντης ο Σκούλλος, ο Νιοτής, ο Χατζηαντωνίου, ο Τσαγγάρης, ο Κωνσταντινίδης, ο Μουστακάκης, ο Χρυσοχόος, ο Παχούντης, ο Γεργατσούλης, o Καφετζιδάκης κι αμέτρητοι άλλοι ανταποδίδουν τις εκρήξεις στο Γεφύρι, στον κάτω ποταμό και στα καταπέρια.

Όλο το χωριό δονείται συθέμελα.

Καφενείον η Ελευθερία! Μια σταλιά μέρος. Η ταπεινή ταμπέλα βροντοφωνάζει στα μούτρα των κατακτητών την ιερή λέξη από το 1934. Η τεράστια ελληνική σημαία βγαίνει από το στρώμα κι απλώνεται σαν λάβαρο του ’21. Ευλαβικό προσκύνημα. Δάκρυα χαράς και συγκίνησης. Η διαταγή έρχεται από το πλήθος και δεν σηκώνει αντίρρηση. Όλοι σε στάση προσοχής.. Εθνικός Ύμνος. Ωρα Ελλάδος. Η Ελλάδα που εκδικείται με τόλμη, με πυγμή, με αποφασιστικότητα, ποτέ με βαρβαρότητα. Αυτό είναι το μεγαλείο της.

Ο Αμεντούνι προσπαθεί να είναι ψύχραιμος. Αποδίδει στρατιωτικό χαιρετισμό. Η πρώτη ελληνική σημαία που χαιρετά. Ίσως ο πρώτος ιταλός στρατιωτικός διοικητής που χαιρετά ελληνική σημαία.

Ο Χριστόφορος κατηφορίζει βιαστικά. Οι χειροβομβίδες που σκάνε τον συνοδεύουν. Οι πιο αράθυμοι φωνάζουν. Θα τους φάμε τους μακαρονάδες δάσκαλε! Χαμογελά και συμβουλεύει, προχωρώντας για το Απέρι. Οι οπλοφόροι ακολουθούν. Η γιορτή θα συνεχιστεί στη Μητρόπολη. Στο μυαλό του καταστρώνει ήδη το σχέδιο παράδοσης, το διάγγελμα, την Ένωση με τη μητέρα πατρίδα.

Κόντρα στην αξίωση των Ιταλών να παραδώσουν οι ένοπλοι τα όπλα, ο Κωστής του Πέρου θα υψώσει τη γαλανόλευκη στο πιο ψηλό σημείο του ετοιμόρροπου καμπαναριού της Μητρόπολης. Απέναντι το χωριό όλο πανηγυρίζει. Η τελική πράξη που θα σφραγίσει την πιο μεγάλη στιγμή της ιστορίας του τόπου πλησιάζει.

Αργά το απόγευμα ψηλά στο Σκουρί τα πολυβόλα κροταλίζουν. Το μήνυμα από τις επαναστατημένες Μενετές σκορπά ρίγη συγκίνησης. Καλώς ήλθατε αδέλφια. Καλώς ήλθες ευλογημένη μέρα.

Μιχάλης Γ. Μικροπανδρεμένος

---

Πηγές και Αναφορές

1. Εφημερίδα «Ομόνοια», Αύγουστος-Οκτώβριος 2004, ΑΡ.ΦΥΛΛΟΥ 1, Σύλλογος Απεριτών Αττικής η «Ομόνοια», Μαρούσι, Οκτ. 2004.

Αύγουστος του 1922: ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΗ ΝΙΟΤΗ

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τα γεγονότα της Απογραφής των Ιταλών στην Κάρπαθο και στο Απέρι ειδικότερα, δημοσιεύουμε σχετικό απόσπασμα από τη βιογραφία του αείμνηστου Λάμπρου Ι Σταματιάδη, που προσφέρει μερικά νέα στοιχεία για το περιστατικό.

Την ημέρα εκείνη (τέλος Αυγούστου 1922), δολοφονήθηκε ο Νικόλαος Μιχ. Νιοτής, πρωτομάρτυρας της αντίστασης προς τους Ιταλούς.

Ελπίζουμε ότι σε εύλογο χρόνο θα εορτάσουμε επίσημα και αυτή τη σημαντική στιγμή της ιστορίας μας.

Ο Χατζηλίας Οικονόμου ως σύμβολο της εθνικής ταυτότητας της Καρπάθου

Του κ. Θεοδόση Ν. Πελεγρίνη,
Ομότιμου Καθηγητή Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ
Πρώην Πρύτανη του ΕΚΠΑ

Παραθέτουμε εδώ αυτούσια την ομιλία του κ. Πελεγρίνη, που δόθηκε με αφορμή τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Χ.Ο. στο Απέρι, στις 12/8/2022. 

---

Ο Χατζηλίας Οικονόμου, μέλος της Φιλικής Εταιρείας – της σημαντικότερης από τις μυστικές οργανώσεις που σχηματίστηκαν εν όψει του αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας μας από το τουρκικό ζυγό– γεννήθηκε μεταξύ των ετών 1745 και 1750 στο Απέρι της Καρπάθου, του οποίου διετέλεσε Δήμαρχος προ της Επαναστάσεως του 1821. Στα μετεπαναστατικά χρόνια αξιοσημείωτη υπήρξε η πρωτοβουλία του για την κατασκευή πλοίου ιδίαις δαπάναις, που ενετάγη στον ελληνικό στόλο, ο οποίος, στην ξεχωριστής σημασίας για την Ελληνική Επανάσταση Ναυμαχία του Γέροντα, απέναντι από την Λέρο και την Κάλυμνο, στις 29 Αυγούστου του 1824, κατήγαγε περιφανή νίκη εναντίον του συνασπισμένου τουρκο-αιγυπτιακού στόλου.

Παράλληλα ο Χατζηλίας ανέπτυξε πατριωτική δράση στους κόλπους Εθνοσυνελεύσεων, στις οποίες αντιπρόσωποι από τις διάφορες περιοχές της χώρας συμμετείχαν, προκειμένου να συναποφασίσουν για την φυσιογνωμία, την οργάνωση και την λειτουργία του Νέου Ελληνικού Κράτους. Ο Χατζηλίας έλαβε μέρος στις Εθνοσυνελεύσεις ως αντιπρόσωπος της Καρπάθου˙ ήταν «ο πρώτος και τακτικός παραστάτης της Επαρχίας Καρπάθου, ως αναφέρεται συχνά εις τα Πρακτικά των Συνελεύσεων». Όραμά του και ενεργός επιδίωξή του ήταν να ενσωματωθεί στην ελληνική Επικράτεια η Κάρπαθος, η οποία επί αιώνες κατά το παρελθόν τελούσε υπό ξένην κατοχή –από τον 16ο αιώνα υπό τους Οθωμανούς και πιο πριν, διαδοχικά, υπό τους Βυζαντινούς, υπό τους Γενουάτες, υπό τους Ιωαννίτες Ιππότες, υπό τους Ενετούς.

Το γεγονός ότι η Κάρπαθος, το 1823, ενταχθείσα στην Επαρχία της Σαντορίνης, ενσωματώθηκε στην Ελλάδα, ουδόλως καθησυχάζει τον Χατζηλία, όπως τεκμαίρεται από την δραματική έκκληση προς την Δ’ Εθνοσυνέλευση του Άργους, που έλαβε χώραν από τις 11 Ιουλίου έως τις 6 Αυγούστου του 1829, να μην μείνει ανυπεράσπιστη η Κάρπαθος απέναντι στους επιβουλευομένους την εθνική της ανεξαρτησία λαούς. «Οι υποσημειούμενοι πληρεξούσιοι της Καρπάθου», αναφέρεται σε έγγραφο της 5ης Αυγούστου του 1829, το οποίο ο Χατζηλίας συνυπογράφει ως πληρεξούσιος της Καρπάθου:

«παρακαλούμεν την σεβαστήν Συνέλευσιν να ενθυμηθεί τους όρκους οι οποίοι μας συνδέουν με το Έθνος όλον, και τα πάθη όπου δια την ελευθερίαν έπαθον οι Καρπάθιοι, και να μη στέρξη την καταδίκην τόσων αδελφών και συναγωνιστών, αλλά να συστήση τα δίκαια αυτών εις την κηδεμονίαν του εξοχωτάτου Κυβερνήτου της Ελλάδος [του Καποδίστρια], δια να μεσιστεύση η Αυτού Εξοχότης, όπως ηξεύρει, προς τους σεβαστούς Μονάρχας, δια να μην αποσπασθεί η Κάρπαθος από την ολομέλειαν της Ελλάδος».

Το 1830, πράγματι, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, τα Δωδεκάνησα, στα οποία ανήκει η Κάρπαθος, δόθηκαν ξανά στην Τουρκία, για να τα καταλάβουν οι Ιταλοί το 1912 και να τα κρατήσουν εις την κατοχή τους έως το 1948, οπότε επετεύχθη οριστικά πλέον η ενσωμάτωση τους στην Ελλάδα.

Ο Χατζηλίας δεν πρόφτασε να δει την δυσάρεστη αυτή για τον τόπο του εξέλιξη των πραγμάτων, καθώς έναν χρόνο πριν, το 1829, δολοφονήθηκε από Κρητικούς αντάρτες στην Κάρπαθο στην προσπάθειά του να απελευθερώσει συγγενή του από το ελαιοτριβείο όπου τον είχαν φυλακίσει. Ένας άδοξος θάνατος για «τον επιφανέστερο», όπως μαρτυρείται, «πολίτη της Καρπάθου κατά τους χρόνους της Ελληνικής Επαναστάσεως λόγω μορφώσεως, πλούτου και γένους».

Ο «Ήρωας» Χατζηλίας Οικονόμου

Ο Χατζηλίας έχει χαρακτηρισθεί σχετικά προσφάτως από Καρπάθιους ιστοριογραφούντας ως ήρωας εις αναγνώρισιν βεβαίως του ασίγαστου αγώνα του δια να συμπεριληφθεί η Κάρπαθος στην ελληνική επικράτεια, κυρίως δε σε μια προσπάθεια εξιλέωσης των μεταγενεστέρων συντοπιτών του για την ασυγχώρητη αδιαφορία που επέδειξαν προς το πρόσωπο του μετά τον θάνατό του. Αλλά πόσο δίκαιος μπορεί να θεωρηθεί ο χαρακτηρισμός του Χατζηλία ως ήρωα; Όχι γιατί δεν του αξίζει η τιμή για όσα έκανε υπέρ του τόπου του, αλλά διότι μέσα στην ασάφεια και στην πολυπλοκότητα και στην αβίαστη και στην αλόγιστη χρήση της έννοιας του ήρωα κινδυνεύει να εξανεμιστεί ο οφειλόμενος για την πατριωτική του δράση σεβασμός προς το πρόσωπό του.

Ως ήρωας, αίφνης, εκλαμβάνεται ο άνθρωπος που μένει πιστός εις το καθήκον του έναντι οιουδήποτε τιμήματος –ακόμη κι εκείνου της ζωής του. Το να κάνουν οι άνθρωποι όμως το καθήκον τους, «ποτέ από το χρέος [των] μη κινούντες» όπως θα έλεγε ο ποιητής, είναι υποχρεωμένοι από την φύση του καθήκοντος να επιμείνουν να το κάνουν. Δεν νοείται να λέει κάποιος «έχω καθήκον να τηρώ την υπόσχεσή μου», και να μην είναι υποχρεωμένος να την τηρήσει, να μην παλεύει να την τηρήσει, έστω κι αν ξέρει ότι οι συνθήκες είναι απαγορευτικές για την τήρησή της.

Ο Ιερός Αυγουστίνος λέει ότι δεν οφείλομε κανένα εγκώμιο σε εκείνους που κάνουν μόνο το καθήκον τους –το αυτονόητο δηλαδή–, και δεν στοχεύουν σε τίποτε περισσότερο. Αν ήρωας είναι εκείνος που απλώς κάνει στο καθήκον του, τότε εκείνος που πετυχαίνει κάτι αξιολογότερο από ό,τι συνεπάγεται το καθήκον του, τι είναι;  Ήρωας κι αυτός που κάνει το καθήκον του, ήρωας και εκείνος που πραγματοποιεί κάτι πιο υψηλό από εκείνο που του επιτάσσει το καθήκον του;

Κι αυτό όμως το ανδραγάθημα, που, υπερβαίνοντας τα όρια του καθήκοντος, καθίσταται αξεπέραστο, δεν είναι αρκετό από μόνο του, για να καταξιωθεί ως ήρωας εκείνος που το πετυχαίνει. Ίσης, αν όχι ίσως και μεγαλύτερης, σημασίας, είναι το κίνητρο επίσης του επιτεύγματός του. Οι Σπαρτιάτες, θαυμάσιοι κριτές της αρετής, στην μάχη των Πλαταιών, το 479 π.Χ, το βραβείο του ήρωα δεν το έδωσαν στον Αριστόδημο, μολονότι επέδειξε το μεγαλύτερο από όλους τους στρατιώτες θάρρος, γιατί υπέλαβαν την γενναιότητά του σαν υστερόβουλη προσπάθεια να ξεπλύνει με την αποκοτιά του την δειλία που φέρεται να επέδειξε στην μάχη των Θερμοπυλών. Ο Αριστόδημος μαζί με τον Παντίτη ήταν οι μόνοι από τους Τριακοσίους του Λεωνίδα που, καθώς έλειπαν την ημέρα της μάχης, επέζησαν. Να απαλλαγεί από την μομφή του φυγόμαγου ήταν το κίνητρο του Αριστόδημου για τον ανεπίληπτο τρόπο που πολέμησε, και όχι ο ηρωισμός του.

Ο ήρωας, πέρα από την δυσκολία προσδιορισμού του προφίλ του, μπορεί να εξελιχθεί σε ανασταλτικό παράγοντα για την πρόοδο της κοινωνίας. Ο μαθητής του Γαλιλαίου Αντρέας Σάρτι, στο έργο του Μπρεχτ «Η ζωή του Γαλιλαίου», απογοητευμένος από τον δάσκαλό του, που υπέκυψε στις απειλές των ιεροεξεταστών του κατά της ζωής του, αναφωνεί «αλίμονο στην χώρα που δεν έχει ήρωες», για να τον αντικρούσει στωικά ο Γαλιλαίος με την φράση «αλίμονο στην χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες», εννοώντας ότι η κοινωνία δεν χρειάζεται θρύλους για να επαναπαυθούν επάνω τους τα μέλη της, απεκδυόμενα τα ίδια από την διάθεση της πάλης για να γίνει η ζωή τους καλύτερη, πιο βιωτή, πιο ανθρώπινη, αλλά έχει ανάγκη από ανθρώπους να παλεύουν ασταμάτητα για την βελτίωσή της ο ένας δίπλα στον άλλο, ο καθένας βεβαίως ανάλογα προς τις ικανότητες του και προς τις ανάγκες του, όπως θα έλεγε ο Μαρξ.

Τι είναι, λοιπόν, ο Χατζηλίας; 

Σύμβολο! Ένα σύμβολο είναι μεταξύ άλλων, μεγαλύτερων ή μικρότερων ανά την επικράτεια, συμβόλων της εθνικής μας ταυτότητας –η οποία σήμερα κάθε άλλο παρά βρίσκεται εις το απυρόβλητον ύστερα από την πλημμυρίδα της παγκοσμιοποίησης που ξέσπασε από τα τέλη του περασμένου αιώνα και την επ’ εσχάτων εν τη πράξει πλέον εμφάνιση της διάθεσης αναθεωρητισμού των συνόρων των κρατών στην Ευρώπη. Και οι νοούντες νοήτωσι!

Ο Χατζηλίας με την εθνική του δράση συμβολίζει το δικαίωμα των Καρπαθίων να σεμνύνονται να λένε πως πατρίδα τους είναι ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί, ακριτικό, για το οποίο ο ξεχωριστός εκείνος συντοπίτης των συνέβαλε με τον φλογερό του πατριωτισμό, ώστε να αποτελέσει αναπόσπαστο μέλος της Νέας Ελληνικής Πολιτείας εξ αρχής, από την ώρα της δημιουργίας της –ένα δικαίωμα που απηχεί, ασφαλώς, την συνείδηση του Έθνους όλου. Το 31 π.Χ., μετά την Ναυμαχία του Ακτίου, παύει να υπάρχει το Ελληνικό Κράτος. Υπάρχει η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπάρχει η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, υπάρχει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, και μόλις στον 19ο αιώνα, το 1821, δημιουργείται το Νέο Ελληνικό Κράτος, και μαζί αρχίζει η περιπέτεια της ενσωμάτωσης της Καρπάθου εις την «ολομέλειαν της Ελλάδος».

Η Ελληνική Πολιτεία, στέργουσα εις το αίτημα των Καρπαθίων να αναγνωρισθεί η προσφορά του Χατζηλία εις το έθνος, ανέλαβε την δημιουργία της προτομής του, προκειμένου να τοποθετεί αυτή εδώ, στο κέντρο του Απερίου, τον τόπο όπου γεννήθηκε και έδρασε το πρόσωπο του οποίου την μνήμη εξόχως τιμάμε σήμερα. Όθεν, και επ’ ευκαιρία των σημερινών αποκαλυπτηρίων της προτομής του Χατζηλία Οικονόμου, εκφράζομε ανυπόκριτα προς την Ελληνική Πολιτεία τις θερμές ευχαριστίες μας για την τιμητική όσο και ουσιαστική αυτή συνεισφορά της.

Αναφορές

*Μιχαήλ Μιχαηλίδης-Νουάρος, Ιστορία της Νήσου Καρπάθου, (Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος «Εργασία και Χαρά», 2002), τ. 2, σσ. 475-6.
** Ο.π., σσ. 484-5.
***Ο.π., σ. 623.

Σημ. Ο αρχικός τίτλος της ομιλίας ήταν: «Ο ΧΑΤΖΗΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΘΝΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ»

Ο ΧΑΤΖΗ-ΗΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ του Κων/νου Α. Μελά (1984)

Αναδημοσιεύουμε εδώ με την άδεια της οικογενείας του αείμνηστου Κωνσταντίνου Α. Μελά, μια πρώτη εκτενή αναφορά για το Χατζή-Ηλία Οικονόμου στην Καρπαθιακή Βιβλιογραφία. Το κείμενο που δημοσιεύθηκε στη σειρά «Καρπαθιακές Προσωπογραφίες» [Καρπαθιακή Προσωπογραφία Α’, Καρπαθιακαί Μελέται, τ. 3ος, σσ. 80-86, Αθήνα 1984].  Το πόνημα έχει γραφεί αρχικά σε πολυτονικό σύστημα αλλά αποδίδεται εδώ σε μονοτονικό για τεχνικούς λόγους.

Κατώδιο 1809: «Άγνωσται Ιστορικαί σελίδαι των πειρατικών χρόνων»

Άγνωσται Ιστορικαι σελίδαι των πειρατικών χρόνων.
Υπό Γ.Γ. ΠΑΧΟΥΝΤΗ (Oakmont, Pa.)
Εφημερίδα «Ομόνοια», Ιούλιος 1945

[…] Το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονος συνδέεται και με την πολυτάραχην ιστορίαν των πειρατικών χρόνων.

Κατά το 1809, την ημέραν της εορτής, όλως αιφνιδίως παρουσιάσθη μία ομάς από 8 δήθεν προσκυνητάς, λέγοντες ότι ήσαν Κρανιδιώται, οίτινες είχον το πλοιάριόν των αραγμένον εις απόκρυφον ακτήν των κάτωθεν του Κατωδίου παραλίων. Οι Καρπάθιοι προσκυνητές, χωρίς καμμίαν υποψίαν, τους επέτρεψαν να παρακολουθήσουν την λειτουργίαν και να συμπαρακαθήσουν εις την τράπεζαν όπου επηκολούθησαν τα γλέντια και οι χοροί, όταν οι άγνωστοι προσκυνηταί εμέθυσαν, ήρχισαν να τραγουδούν ύποπτες μαντινάδες, μ’ ένα γύρισμα ως εξής:

Κόρες λυγερές και με μακρυά μαλλιά
Με φεγγάρι θα βρεθούμε στην ακρογιαλιά.

Αυτά ενέβαλον εις υποψίας πολλούς εκ των προσκυνητών, οίτινες συνεννοηθέντες σιγά-σιγά έφυγαν με τας οικογενείας των. Οι τολμηρότεροι όμως αυτών επήραν απόφαση να μείνουν, λέγοντας ότι σε τέτοια συνάθροιση 100 Καρπαθίων η παρουσία των 8 άγνωστων ήταν μεζές.

Μόλις όμως ενύκτωσεν, ήλθον νέοι άνδρες άνω των 50, ωπλισμένοι, οίτινες περικύκλωσαν το Μοναστήρι και διέταξαν όλες τες κόρες να έβγουν από το χορό και να τους ακολουθήσουν. Έγινε τότε φοβερά συμπλοκή μεταξύ Καρπαθίων και Πειρατών και ετραυματίσθησαν και εφονεύθησαν αρκετοί εκατέρωθεν. Τέλος επεκράτησαν οι Πειραταί, αρπάσαντες 30 νεανίδας, τας οποίας απήγαγον μεθ’ εαυτών και τους τραυματισμένους συντρόφους των κάτω στο Μακρύ Γιαλό, όπου ανεχώρησαν εσπευσμένως με τρία καΐκια.

Οι φονευθέντες Καρπάθιοι έμειναν επί του τόπου, τα παιδιά έπιασαν τα βουνά καθώς και μερικές γυναίκες που κατόρθωσαν να φύγουν την ωρα της συμπλοκής. Κανείς δεν έμαθε το τέλοs των απαχθείσων παρθένων, άλλοι έλεγαν ότι απήχθησαν εις Τρίπολιν και άλλοι εις το Κρανίδιον.

Από την εποχήν εκείνην κατηργήθη η Πανήγυρις του Αγίου στο Κατώδιο μέχρι του 1908, όπου ανοικοδομήθη και εκαλλωπίσθη ο ναός και γίνεται κατ’ έτος η ανωτέρω περιγραφόμενη Πανήγυρις.

Ας ευχηθώμεν η χάρις του Αγίου Παντελεήμονος να μας αξιώση να συνεορτάσουμε άλλη μία φορά στην ελεύθερη πλέον Κάρπαθο, απολαμβάνοντας τα αγαθά της ελευθερίας και της ασφαλείας υπό την Κυανόλευκον, εκεί, στό ωραίο Κατώδιο (την ιστορίαν αυτήν την χρωστώ στην αείμνηστον θείαν μου Καλίτσα Εμμαν. Χαρτοφύλακα Κάτρου).

---

Πηγές:

1. Μιχαήλ Π. Χιώτης, «Οι απανταχού της γης σύλλογοι Απεριτών Καρπάθου «Ομόνοια» και το κοινωφελές έργο τους» (Αθήνα, 2007), σελίδα 1082, τόμος Β’.
2. Από την ανάρτηση της Πόπης Λαδή-Λαμπρινού στο facebook.
3. Εικόνα ναυμαχίας πειρατικών στόλων από το maniatika.wordpress.org

Καρπαθιακή Ηχώ: Επετειακό Τεύχος 1821-2021

Με πρωτοβουλία του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων, εκδόθηκε ένα συλλεκτικό επετειακό τεύχος γεμάτο με άρθρα σχετικά με τα 200 χρόνια από το 1821. Ακολουθεί το σχετικό δελτίο τύπου του Σ.Α.Κ.

Το μνημείο του Χατζηλία Οικονόμου στο Απέρι

Μετά τις πρωτοβουλίες του Συλλόγου Ομονοίας Αττικής και τη συνεργασία των άλλων συλλόγων Ομόνοια, η κατασκευή του μνημείου του Χατζηλία Οικονόμου στο Απέρι γίνεται πραγματικότητα. Τοποθετήθηκε στη περιοχή του γεφυριού, πάνω από τη μέσα βρύση στο κέντρο του χωριού σε σημείο που διαμόρφωσε ο Δήμος Καρπάθου.

Ο Σεισμός του ’48

Της συνεργάτιδάς μας, ΄’Αννας Μικροπανδρεμένου,

Ήρεμο και γαλήνιο ήταν εκείνο το απόβραδο στο Απέρι, στις 9 του Φλεβάρη του 48 και τίποτα δεν προμήνυε αυτό που θα ακολουθούσε και θα άλλαζε τη ζωή και την καθημερινότητα.

Ξημέρωνε η γιορτή του προστάτη και πολιούχου του χωριού Αγίου Χαραλάμπους και η εκκλησιά του μοσχοβολούσε θυμίαμα και λιβάνι. Ζωσμένη με νήματα (*) και μυρτιές για να διώχνει μακριά ο Άγιος τους θανατηφόρους λιμούς και τις αρρώστιες που μάστιζαν τον τόπο. Πολλά και θαυμαστά ήταν τα θαύματα του Αγίου, που από γενιά σε γενιά έφθασαν μέχρι τις ημέρες μας.

Κουρασμένη από τις ετοιμασίες η γιαγιά κάθισε κοντά στο τζάκι και ήσυχη πια απολάμβανε τη ζεστασιά και τη θαλπωρή του σπιτιού της. Βρέθηκε σε άλλους καιρούς και με άλλους ανθρώπους που τη συντρόφευσαν στη ζωή και ταξίδεψε μαζί τους στις ιστορίες, στους θρύλους και στα παραμύθια τους.

Ένα περίεργο τρίξιμο την επανέφερε στην πραγματικότητα. «Σεισμός» προσπάθησε να πει αλλά δεν πρόφτασε. Ενας βρυχηθμός σαν άγριου προϊστορικού ζώου ακούστηκε να βγαίνει από τα σωθικά της γης. Ένας υποχθόνιος κρότος την ταρακούνησε, η γη άρχισε να τραντάζεται και όλα ήρθαν τα πάνω κάτω. Πόρτες και παράθυρα έτριζαν ανατριχιαστικά, οι τοίχοι άνοιγαν, κεραμίδια έπεφταν και μεγάλες κοτρώνες κατρακυλούσαν από το Κάστρο.

Μέσα στο χαλασμό η καμπάνα της εκκλησιάς έξαφνα άρχισε να χτυπά ανεξέλεγκτα, σαν να ήχησαν οι σάλπιγγες της Αποκάλυψης.

Όταν σταμάτησε το κακό, μια σιωπή γεμάτη ένταση σκέπασε σαν σεντόνι τον τόπο και τα απομεινάρια του. Δέος και τρόμος απερίγραπτος, ψυχές αδύναμες μέσα στην παραζάλη έστεκαν αλαλιασμένες, ενώ η σκόνη που απλώθηκε έφερνε μέσα στα σπίτια την απελπισία και την απόγνωση. Τρομαγμένες φωνές πλημμύρισαν τους δρόμους και λίγο λίγο άρχισαν να μετρούν τις πληγές τους.

Ο Εγκέλαδος χτύπησε με θυμό και αγριότητα την ωραία συνοικία της Βαλαντούς, που τώρα έδειχνε έρημη και εγκαταλειμμένη. Βαριά πληγωμένη η εκκλησιά, γερμένο το παλιό καμπαναριό, ρημαγμένα ακατοίκητα σπίτια κι άνθρωποι να τρέχουν προς τη δημοσιά ψάχνοντας απελπισμένοι για ένα καταφύγιο.

Γύρισε προς τα πίσω η Μαρία, αλαφιασμένη και άρπαξε με λαχτάρα το μωρό της που μέσα στον πανικό της το άφησε ολομόναχο στην κούνια του. Συντρίμμια έγινε το ιστορικό κτήριο στα «Συμβούλια» στον Μορροού, εκεί που στέγαζαν δικαστήρια και συνελεύσεις και τώρα στα ερείπιά του ήταν θαμμένοι θρύλοι και ιστορίες αιώνων.

Φήμες άρχισαν να κυκλοφορούν για καταστροφές, για την θάλασσα που έδειξε τον σκοτεινό βυθό της, ψάρια που βγήκαν στη στεριά και κύμα τρανό που σκέπασε δρόμους και σπίτια. Φόβος βαθύς, αθέατος, γιατί στη φρίκη όπως και στα μεγάλα θαύματα ο άνθρωπος μένει άφωνος και απροστάτευτος.

Αξημέρωτη ήταν εκείνη η νύχτα, με τη γη να τρέμει και ανίκανοι όλοι να συλλάβουν το μέγεθος της καταστροφής. Μέσα στο σύθαμπο της αυγής, η φιγούρα της γιαγιάς έμενε μαρμαρωμένη να κοιτάζει τα απομεινάρια της εκκλησιάς της, του Άη Γιώργη, που ο σεισμός ισοπέδωσε. Ένα δάκρυ στην άκρη των ματιών της έγινε χείμαρρος ξεπλένοντας τους φόβους και τις αγωνίες του νησιού της.

Λένε πως ο χρόνος γιατρεύει τις πληγές κι’ όλα τα καλύπτει η σκόνη της λησμονιάς. Σήμερα, αναμοχλεύοντας το παρελθόν, διαπιστώνουμε πως τούτος ο κόσμος, παρ’ όλη την πρόοδο και τα άλματα που έχουν γίνει, παραμένει ανίσχυρος και βιώνει τους ίδιους φόβους και ανασφάλειες μπροστά στις φυσικές καταστροφές και τις θεομηνίες.

(*) Πίστευαν τα χρόνια εκείνα ότι ζώνοντας την εκκλησιά του Αγίου Χαραλάμπους με νήματα, ο Άγιος θα έδιωχνε μακριά τις αρρώστιες και τα δεινά της εποχής.

Πηγές και αναφορές

1. Ανάρτηση της συγγραφέως στο facebook
2. Σεισμός του 1948, karpathopedia

Φωκάς: ακρογωνιαίος λίθος της Εκπαίδευσης στο Απέρι.

Της συνεργάτιδός μας Πόπης Λαμπρινού – Λαδή

Το 1832 οι Απερίτες πληροφορούνται ότι στην Όλυμπο δίδασκε με επιτυχία ο Ιωάννης Φωκάς από την Σύμη.

Έστειλαν λοιπόν πολυμελή επιτροπή ,αποτελούμενη από τους πρόκριτους Βασίλειο Χατζηπαπά, Μιχαήλ Παπαβασίλειο Πετρίτη, Παπά Γερασίμου Σακελλαρίδη, Ιωάννη Χατζημανώλη και Αριστείδη Νικολαΐδη, να έλθουν σε συννενόηση με τον Φωκά.

Αποφασίστηκε ο Φωκάς να διδάξει στα σχολεία του Απερίου για 6 χρόνια ,με αμοιβή 24.000 γρόσια, ποσό πολύ σημαντικό για την εποχη.

Ο Φωκάς (1832-1863), υπήρξε ο ακρογωνιαίος λίθος της εκπαίδευσης της Καρπάθου κατά την μεταεπαναστατική περίοδο.

Εισήγαγε αυτός πρώτος σχολικό κοινό πρόγραμμα για κάθε τάξη (πριν τον Φωκά όλοι οι μαθητές αποτελούσαν την ίδια τάξη), μαθητολόγιο, σύστημα δημοσίων εξετάσεων, επανάληψη της τάξης για τους αδύναμους μαθητές. Αλλά και η ύλη των μαθημάτων του υπερείχε των προηγουμένων. Επέβαλλε την αποστήθιση κομματιών από έργα αρχαίων συγγραφέων από τους μαθητές του.

Το σχολείο του Φωκά αριθμούσε 120 μαθητές από όλη την Κάρπαθο και βρισκόταν στην θέση που σήμερα βρίσκεται η οικία της Ειρήνης Γ.Μαυρολιού.

Λέγεται ότι και ο Γιανναγάς, δικαστής και δήμαρχος Απερίου και μετέπειτα γαμπρός του Φωκά, φοιτούσε στο σχολείο του Φωκά σαν ακροατής.

Ο Φωκάς ήταν πνεύμα ανήσυχο και προοδευτικό. Ταξίδεψε στην Κάσο, όπου δίδαξε για 6 χρόνια ,έχοντας σαν βοηθό την πρωτότοκη κόρη του Κυραννιά. Έπειτα πήγε στην Σύμη και διορίστηκε σαν Σχολάρχης στην συνοικία της Αγίας Τριάδας. Αργότερα ταξίδεψε στην Κύπρο και Αλεξάνδρεια, όπου και πέθανε.

Από την Αλεξάνδρεια έστειλε στο Απέρι 2 εικόνες, μία του Αγίου Ιωάννου και μία του Ιησού Χριστού με αφιέρωση. Η πρώτη εικόνα σώζεται ακόμα και σήμερα στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννου στους Λώρους.

Ο Φωκάς υπήρξε και δεινός ψάλτης και δίδασκε στους μαθητές του βυζαντινή μουσική.

Η άφιξη και η μόνιμη εγκατάσταση του Φωκά στο Απέρι αποτελεί σταθμό στα

εκπαιδευτικά και κοινωνικά δρώμενα της εποχής.

Παντρεύτηκε την Καλίτσα Χατζηφραγκέσκου από το Απέρι. Γνωρίστηκαν με την Καλίτσα λόγω της βοήθειας που της πρόσφερε ο Φωκάς στα λογιστικά ,αφού η ίδια δάνειζε χρήματα σε Καρπαθίους.

Απέκτησαν 2 κόρες.Την Κυραννιά και την Φωτεινη. (Η Καλίτσα είχε αποκτήσει μία κόρη από τον πρώτο της γάμο, τη Μαριγώ).

Η Καλίτσα ήταν και αυτή δυναμικός χαρακτήρας ,πράγμα πρωτόγνωρο για μία γυναίκα εκείνης της εποχής.Υπήρξε μέλος επιτροπής από Καρπαθίους προκρίτους ,που ταξίδεψαν στην Κωνσταντινούπολη με σκοπό να επισκεφτούν τον Σουλτάνο και να διαμαρτυρηθούν για την βαριά φορολογία.

Επίσης, όπως κι ο σύζυγος της, υπήρξε βαθιά θρησκευόμενη. Μετέφερε την εικόνα της Παναγίας από την Μητρόπολη στο Απέρι μέχρι τις Πυλές, όπου παρέμεινε, μέχρις ότου τελειοποιηθεί το ασημένιο κάλυμμα της εικόνας από τον μοναδικό ασημοχρυσοχόο της εποχής.

Αιωνία τους η μνήμη.

Πηγές και Αναφορές

1. Ανάρτηση της Πόπης Λαδή στο facebook, 3/2/2022
2. Λεύκωμα ΟΜΟΝΟΙΑΣ Αμερικής 1982.